March 24, 1843 When the SINDH were conquered by the British

 March 24, 1843

 When the SINDH were conquered by the British

 The history sheet of the history

 The defeat of the Talpurs, and the conquest of Sindh by the British

 In the Napier desert:

 The battle was at hand when Napier accompanied Major Waddington into the field with a hat in hand, when a Baloch saw him and moved to attack him.  An earlier half-shot to Napier was already wounded so Lieutenant Marsan tried to save Napier, himself exhausted, as the British troops rose and blew the Baloch in the stomach.

 At this critical juncture of the war, the Ninth Bengal Battalion was ordered to move forward, who in Hali tried to overthrow the Balochs.

 Jacob, on the other hand, increased the pressure on the Sindh military camp with his young men, but the Sindhi couple were bravely competing.  Finally the Sindhis were targeting one another with guns and all sacrificed their lives.

 Talpur Necklace Necklace:

 After the capture of Mir Nasser Khan's camp and the Jhanu British, other Baluchs, who were under the command of four thousand reserve princes, began to march to this place.  The river was

March 23, 1929 Begum Nusrat Bhutto's Birthday The Story of a Woman Connecting with Isfahan D. Sindh

 March 23, 1929

 Begum Nusrat Bhutto's Birthday

 The Story of a Woman Connecting with Isfahan D. Sindh

 Zulfiqar Qadri

 Nusrat Isfahani, a native of Iran's Kurds, was born in Isfahan, Iran's beautiful city, on March 23, 1929, but when he became associated with the Mohen dynasty, loyalty and sacrifice were sacrificed - as was the case in Baghdad's enthusiasm in Kurdistan.  And love and beauty are sparse but here was the matter: Zulfiqar Ali Bhutto's first marriage took place at the age of 14 at the age of two from 20 years to Sherin Amir Begum.  After marrying Zulfiqar Ali Bhutto's father, the father soon left for education. One day Nusrat Isfahani, daughter of the owner of the Baghdad soup factory, along with his companion and Zulfiqar Ali Bhutto's sister Manawar-ul-Islam came to Kandhawala to discuss bombing.  Bhutto found out from his sister who the girl was.  His sister Munawar-ul-Islam told him that this Iranian girl of the family is Nusrat Isfahani, his father is a businessman in Karachi and Bombay and he is his companion.  The second time when Zulfi Bhutto was in college, Nusrat Isfahani was in the college girl's army uniform in the girls' function and their passing out was parade.  Just then, Zulfiqar Ali Bhutto got behind his sister Manawar-ul-Islam, he married me. One day he was withdrawing money from Nusrat Bank. Bhutto was already in the bank.  Nusrat was hard-pressed to say no to him!  One day in thanks to you, Munawarul Islam told his companion Nusrat that his brother Zulfiq wants to marry him. He also told him that his brother was already married.  But in the end Destiny let Zulfi Bhutto and Nusrat Isfahani be the same as each other.  Zulfiqar Ali Bhutto and Begum Nusrat Bhutto married Shahid Bhatti alias Soomro and Karim Dad, friends of Shahid Bhutto, and from Nusrat Isfahani she became Begum Nusrat Bhutto. Begum Nusrat Bhutto became a historian.  Has become  From the days of the Ayub dictatorship to becoming the first woman, she has been a spirited woman with a motivational career.  The dictatorship day, Zulfiqar Ali Bhutto's imprisonment day, Marshal's, the dictatorship fought with great courage.  She continues to grip with dictatorship despite being injured at Gaddafi Stadium Lahore.  Al-Murtaza House led a public convoy with zeal and bravery, despite being imprisoned in 70 Clifton detention centers, Karachi Central Jail and Sahala Police Company.

 During the last meeting of Dai Ghat, when Zulfiqar Ali Bhutto said to him, "You are in great distress, the punishment is good; if there is any pain in life, then look at it.  You are my crown and strength, as long as fortune is alive, singing.  In fact, Begum Nusrat Bhutto joined the people in Sindh and democracy after the nineteenth century in Iran.  The burial of coroner sons like Murtaza and Shahnawaz was not easy.

 Begum Nusrat Bhutto, who had a compassionate relationship with me from September 1978 to September 20, 1996, to the marriage of Mir Murtaza Bhutto, was like a compassionate mother.  Being able to talk to him has long been an asset of my life.  Many times I was accompanied by a car with me on political trips, condolences, meetings and programs.  Bhutto is no longer among us, but Begum Nusrat Bhutto survives as a heroic character in Pakistan's political history.

March 23, 1923 HEMO CALLING Birthday, Hemo Kalani was born on March 23, 1923, in the house of Paseo Mill Kalani in Old Sukkur

 March 23, 1923

 HEMO CALLING Birthday

 Zulfiqar Qadri

 Hemo Kalani was born on March 23, 1923, in the house of Paseo Mill Kalani in Old Sukkur.  His father used to work for money-mill trade. Hemun Kalani's real name was Raheem Heman, while Hamon used to call her out of love.  While offering gifts, the youth of Sukkur also had the keys to the independence of Sindh.  The period of 1942 was when the "Harakat movement" was in force in Sindh while in Central India Mahatma Gandhi was leading the Indian Empire.  It was such an emotional period that people's hearts were filled with hate for British imperialism.  Sukkur's young impressed with such ends.  Hammond Kalani was still a high school student at that time.  In his heart was the cannon of freedom and famine against the British. He was there on the night of October 23, when it was reported that a special train was being loaded with troops that would carry the gunfire ahead of Sukkur.  Hammon knew that the ammunition and the military aboard the train would prove to be anathema to the drunkenness of freedom.  Eventually, he and his friends planned to drop the train.  Together they began to scrap the railroad tracks. At the same time, a soldier named Feroz Khan saw them, all of the Hammons were burnt, but Humayun Callahan was also caught.  Hamon Kalani was brutally tortured; at that time the methods of torture and persecution were tried on this young man.  The torturers only knew the names of those who joined him at the time of the train collision, but to this end, no one spoke with the name of a colleague.  Hamon Kalani was finally court-martialed for 22 consecutive days of torture.  Once during the statement he said that I wanted to dismantle the railway line so that the fronts on it would be destroyed, but to my misfortune I failed.  Finally, the government announced that he would be harassed. After Hamon's conviction was passed, his lawyer Pirzadi Abdul Sattar sent his aunt to ask him if he could get the amnesty exemption.  But Hammon disapproved of such an apology and said, "I have done nothing wrong with which I should repent. So what is forgiveness?"  When his mother came to see him, he also told her that the apology justified the name, but that the Surah Youth refused to do so.  They say he was happy in prison, and had no fear of being punished by the bandit.  There was often a saying that these angels would sing from this country, that if I were to do even more then I would die a brave one.  Hammon Callaghan was not automatically granted amnesty, on January 21, 1943, Hamon Kalani was imprisoned in the Central Jail Sker at the age of 19.  In fact, the Hammon Kalani is one of the proudest, most inspiring, and very important roles in the history of us visitors.

March 23, 1931 The Day of the Revolutionary Rooftop Singha , Bhatt Singh was born on September 28, 1907 in the village 'Banganiwala / Bangah' of Lyallpur district of Punjab

 March 23, 1931

 The Day of the Revolutionary Rooftop Singha

 Bhatt Singh was born on September 28, 1907 in the village 'Banganiwala / Bangah' of Lyallpur district of Punjab province.  His father's name was Kishan Singh and his mother's name was Vidyavati.  He inherited a revolutionary and progressive ideology, since his father Kishan Singh and uncle were activists of the movement and his ancestor Arjun Singh was also the leader of the 'Hindawaria Samaj Party' of India.  Begun at the age of 12, when in protest against the Rule of Law (which allows any citizen to be detained without trial) under the Rule Act imposed by the British Government on the occasion of the whiskey in 1919. '  General Dyer issued an order to shoot at the protesters, after which at least dozens of people were shot dead by British police.  After that incident, Chhath Singh made a strong voice against British imperialism.  Seeing his movement strong, the British tried to buy him, but he flatly refused.  Initially, he belonged to Mahatma Gandhi, but when innocent people were massacred at Nankana Sahib Gurdwara on February 20, 1921, he withdrew from Mahatma Gandhi's nonviolent movement and believed that the bullet's response was in the bullet.  General Chat Chat Lounge  He was also a member of the organizations of the 'India Socialist Republican Association', 'Kiriti Kasan Party' and 'Young Bharat Sadha' and joined the revolutionaries and became an activist of freedom movement.  Parties in the Freedom Movement protested.  Protesters were charged over the orders of British Senior Superintendent of Police James Scott, in which several activists, including Lala Lajpat Rai, were injured and some killed.  Bharat Singh, along with his colleagues Shuram Raj Guru, Sik Dev and Chandrasekhar Azad, plotted to assassinate James Scott, a British police officer, but mistakenly shot another police officer named 'Sanders', Assistant Superintendent of Police, at James Scott's place.  Kill it  In addition to this, on April 8, 1929, two bombs exploded in the Punjab Assembly of Lahore with slogans of 'Revolution Zindav' and 'Ji India'.  Following these raids, British police began raiding him to arrest him and eventually arrested him along with his associates from the Kashmir Building Lahore.  Bhatt Singh and his associate Suk Dev were tried for 3 years. Finally, Bhatt Singh and his associate Sik Dev were sentenced to death for robbery and on March 23, 1931, the two burglarians were beaten at Shad Square in Lahore.  The bodies of both were burnt to the banks of the river Sutlej, where the monument of Bharat Singh was later erected.

Did our rulers favor the March 23 resolution Lahore?

 Written in reference to March 23

 Did our rulers favor the March 23 resolution Lahore?

 Zulfiqar Qadri

 Pakistan's political history is filled with strange faiths. On March 23, government buildings are adorned with lights, Pakistan's armed forces salute the graves of their national heroes.  The Guardian of Honor is presented at Iqbal's shrine, the Lahore Resolution dated March 23, 1940, called the Resolution Pakistan, in our official curriculum the Lahore Resolution of 1940 should be most proudly mentioned, but regarding this resolution.  The true truth is obscured, but the fact is that at that time, the Muslims of the subcontinent under the leadership of Muhammad Ali Jinnah struggled for separation before the struggle for the separation of Sindh from the Bombay Presidency of Sindh's political capital was finally put to rest.  On April 1936, Sindh was formally designated as a separate province from the Bombay Presidency, followed by the General Elections in 1937 under the Government of India Act 1935 and the Sindh Constituent Assembly came into operation in 1938, the first Indian subcontinent to India.  Was the province whose legislative assembly demanded a separate homeland for Muslims,  While at that time Punjab was opposing the Muslim League and the Quaid-e-Azam, including Toa, Mammoot, Noon, Dawlatana, etc. In the 1937 elections, only two Muslim League members could be elected from the entire United States Punjab, one country blessed by Ali Raja Ghazanfar Ali.  While the Unionist Party, which contested with the British against the Muslim League, won by a majority, one of the two members of the Muslim League's supporter, Raja Ghazanfar, went to the Muslim League for the post of parliamentary secretary, while Nawab Muzaffar Ali Qazaleb.  Muslim League was done, most intellectuals and writers call the Lahore Resolution of 1940 the Resolution Pakistan,

 If one looks at the history, the convening of the All India Muslim League convention in Lahore was compulsory by the Prime Minister, Muhammad Ali Jinnah, because Lahore was then the capital of the united Punjab and the unionist party that ruled Punjab was against Pakistan's establishment.  The purpose of convening a meeting of all the Muslim states of the United States in Lahore was to put pressure on the Chaudhrys, countries and nawabs of the Punjab by the Quaid-e-Azam. The meeting of All India Muslim League in Lahore lasted three days, one in Lahore four days before the meeting.  The tragedy came when the Khaksars of Allama Eastern Party paraded in Lahore, firing to stop the police, in which about thirty-five Khaksars were killed.  At the All India Muslim League convention in Minto Park, Sher-e-Bangla AK Fazal Haq proposed a resolution, stating that "those areas of the subcontinent where Muslims have a numerical majority, such as northwest, northeast India, their geographical boundaries and their isolation."  By recognizing the concept that they should be considered as independent states, they should be considered as sovereign and sovereign  There is no mention of a country named Pakistan in the Lahore Resolution of 23 March 1940, the All India Muslim League attended the meeting of the All India Muslim League chaired by Quaid-e-Azam Muhammad Ali Jinnah.  The resolution was signed by Khaliq Zaman, Sardar Aurangzeb Khan from the Punjab border, Maulana Zafar Ali Khan from Punjab, Sheikh Abdul Majid Sindhi Syed from Sindh and Abdullah Haroon Khan Babadir Mohammad Ayub Khadou from Balochistan and Qazi Issa from Balochistan.  Granted, those who say that the draft of this resolution was written by Sir Alexander Hayate, who had proposed a Confederation instead of a federation of all Muslim-majority areas, but under pressure from a group occupying the Muslim League.  The then Muslim League leadership rejected the proposal of the Confederacy, in response to which Prime Minister of Punjab Sir Alexander Hayat spoke in the Punjab Assembly on March 11, 1941, saying, "We should not take this freedom on a part of  The rule of the Muslims and the rule of the Hindus on the other side, if that is what Pakistan means, then it will be  There is no connection with such freedom, we should get freedom for Punjab in the true sense. If it is not done then Punjab, Punjab will remain.  None of the members protested, signing the GM Syed Sindh Assembly on March 3, 1943 and the resolution was passed by the members. The House of the Sindh Assembly consisted of 60 members.  Supported the resolution and 3 members opposed the resolution while 33 members were not present in the meeting. Those who supported Pakistan's establishment plan included Syed Ghulam Murtaza Shah (GM GM Syed) - Sheikh Abdul Majid Sindhi  Khan Bahadur Bakhsh Ke Gobol - Khan Bahadur Haji Amir Ali Lahori - Mr. Arbab Toauchi - Mir Banda Ali Khan Talpur 2 Mir Ghulam Ali Khan Talpur 3 Sir Ghulam Hussein Hidayatullah 2 Khan Bahadur Ghulam Mohammad Isran 7 Khan Bahadur Ghulam Nabi Shah

 11.  Pir Ilahi Bakhsh Nawaz Ali, Nawab Haji Jam Jan Mohammed, Mrs. Geno Dai's Alana, Sardar Qaiser Khan Magsi, Syed Muhammad Ali Shah, Khan Bahadur Mohammad Ayub Khawu, Haji Mohammad Hashim Ghazdar, Mr. Muhammad Usman Soomro, Mr. Mohammad Yousuf Chandio and Syed Noor.  Mohammed Shah, Rais Rasool Bakhsh Khan, Mr. Ali Gohar Khan Seal, Mr. Shamsuddin Khan Barakzai and Khan Sahib Sohrab Khan Sarki, while the members voting in opposition to the resolution were Dr. Gokaldas Mewal Das and Dr. Hemandas R. Wadhwani.  Mr. Lalu Miller R. Motwani was involved

 At the All India Muslim League meeting of Delhi in 1946, Chaudhry Khaleeq Zaman presented an amended resolution, resolution of a separate country Pakistan, eliminating the concept of an independent, separate, Muslim state, in that meeting on 23 March 1940.  Lahore resolution proposing Sher-Bengal Maulvi Fazal Haqqah's sixth statute to oust him from the Muslim League  Chaudhry Khalezman When Pakistan's resolution was presented at the Delhi Convention, a Bengali leader, Abul Hahashman, strongly protested that no amendment would be accepted in the March 23 resolution.  Pakistan wants to be independent or independent, but the Bengali leader Abu al-Hayashim was dropped from the meeting.  With GM Syed, he was defeated in the elections.  It is also alleged that after August 14, 1947, on the orders of Governor General Quaid-e-Azam Muhammad Ali Jinnah, the Khan of Kalat of Balochistan ordered the army units to be deployed there and arrested Khan of Kalat.  As forcibly attacking Kalat, incorporating Kalat State into Pakistan, how were the problems facing the country after the formation of Pakistan, firstly the search for a place of capital for the new country, there were only two or three cities which were the capital.  It could have been, they included Karachi, Dhaka and Lahore, for crossing India to reach Dhaka, as far as Lahore was concerned, it was located only a few kilometers from India, the other being the Red Cliff Awards on August 17th.  Granted, three days after independence, it was reported that Lahore was also being included in Pakistan.  So Karachi was referred to as the capital of the newly liberated country of Pakistan.  Why are any of the trauma of Sindh that the Sindhis who have given up their resources to run the country, the people of Sindh are facing hunger, unemployment, economic misery, injustice and business force.  The result of the operation, which the Jubilee people repented of, would be better to move the country now on the basis of equality under the original resolution of Park Park, Lahore, March 23, 1940.

An event that took place 36 years ago March 23, 1986 The death toll escaped when a convicted prisoner escaped from Central Jail Sukkur

 An event that took place 36 years ago

 March 23, 1986

 The death toll escaped when a convicted prisoner escaped from Central Jail Sukkur

 Zulfiqar Qadri

 General Zia's martial law, however, flooded the country, but Sindh remained in more trouble than other provinces. During the modern Zia era, the sale and consumption of heroin and other drugs in modern weapons increased the prevalence of religious and linguistic extremist groups.  Spearheaded by the patronage of Ghani and the Kalashnikovs were patrons of General Zia Durran, whose fame was still being practiced in Sindh.  Forced the country not to run for a long time with the help of martial law and it had to create a new drama in the name of democracy in the country.  Late Mohammed Khan Junejo was elected as the Prime Minister of Pakistan and Sindh Provincial Assembly on April 6, 1985 - Syed Ghaus Ali Shah was elected as the Sindh Chief Minister.  Were reported at about two o'clock in the night between 22 and 23 March 1986 at the Central  The Laker, called the safest prison, suddenly heard firing and explosives began to ring around the prison.  The enemy may have invaded the country - Prison officials stationed at the prison tower responded, but the attackers soon silenced the personnel stationed at the prison tower.  In the middle of there were ladders on the central wall. The first lightning bolts were inserted into the jail by means of cut ropes.  It was clear - every prisoner had his head fixed on the shelter where he was lying in the barracks and Collins was on the shelter. On the other hand, the attacking armor made with Kalashnikovs and heavy rifle bristles.  The doors of Colin's door were broken into the barricaded gates, which were often held by prisoners such as the Sessions Court and the Special Military Courts.  The convicted felons were shot down shortly afterwards, followed by law enforcement agencies and police in the jail, but by then the attackers and prisoners had escaped.  A prison official Gul Mohammad was killed along with Nawab Lulai and Luqman Mirbahir, while jail superintendent Ghulam Mohammad Sario along with jail officials Mohammad Zafar D Din Muhammad, Sher Mohammad and Rahim Bakhsh Bhutto were injured in the search.  A search operation was conducted which revealed that 34 dangerous prisoners of death have been absconded from the gate. After this, F&R No. 39 / at the police station Rohri, in the custody of Central Jail Sukkur Assistant Superintendent Mohammad Ismail's son Sirajuddin Rajput.  1986 was admitted, which stated that on the night of 23rd March, at 2 pm, 50 to 60 advanced armed men attacked Tower No. 4 and Tower No. 5 personnel from the rear of the jail and discouraged them from being armed.  Twelve armed men enter a jail to attack a pierced warden by breaking the lock of the pier  Ai escapes jail staff condemns the attackers - A prison official Gul Mohammad Zangijo and two prisoners Nawab Lolai and Luqman Mirbahr were killed in the attackers' shootings, while Mohammed Zafar Bhutto of Rahim Bakhsh Bhutto along with prison superintendent Ghulam Mohammad Sariyo  ر Sher Mohammad severely injured as responders fled while five rifles were recovered from jail security staff.

 1 - Jan Mohammad alias Jano Rai

 2 - Ali Gohar Dept

 3 - Dad alias Dadu Mirzani Chandio

 4 - Dadu alias Dadun Chandio Khairpurnathan Shah

 5 - Ghulam Sarwar alias Saroo Chandio

 6 - Jan Mohammad alias Jano Korai

 7 - Glacier Chandio

 8 - Minister dry

 9 - Ismail dries

 10 - Akbar Lollai

 11 - Ali Hassan Kakipoto

 12 - Tahir Vasu

 13 - The Quadruple Surgery

 14 - Bogo Planet

 15 - Ali Ahmed Baldi

 16 - Rahman Introduction

 17 - Ghulam Mohammad alias Slaves

 18 - The eldest alias Shado

 19 - Nawaz Shahani

 20 - Servant alias Khado

 21 - Ghulam Shabbir Cooker

 22 - Azizullah Kakar

 23 - Sarai Muhammad Khan Gopang Tomb

 24 - Mon Gopang

 25 - Bashir Soom alias Basho South

 26 - Ghafoor Rajput

 27 - Ramadan alias Ramadan

 28 - Akbar alias Echo Chandio

 29 - Star Photo

 30 - Ghulamullah Kusu

 31 - Mohammad Pearl

 32 - Age Bugs

 33 - The approved witness

 34 - Muhammad was all involved

 While the assailants attacked it with great difficulty, they managed to escape without loss of security. Among the prisoners escaped from the Sarkar Central Jail, three men - Ali Gohar Diparani Chandio and Dadan Mirzani Mohd.  I belong to my current city of Qambar after this incident Ghulam Mohammad Sariyo, superintendent of AI Jail Central Jail Sector and suspended the other staff.  HO Rohri, who was also appointed as the investigating officer - who reported the negligence and involvement of the jail staff in his report, as well as in his report, said that in the break-up of the jail, the robbers were involved in the attack.  Ali Hassan Kakipoto's gang attacked the jail in Dadran Mirzani in DPrani and released their associates after the Central Jail Sukkur incident in Sindh. The situation in Sindh was worsened.  Also a different story

 Earlier, Mir Arbani and Andal Kaur had escaped from Central Jail Sukkur in 1981 - it took some time before the incident escalated in 1982, from the Central Jail Sukkur to Pro-Chandia, Ali Gohar Chandio, Lingar Chandio and Ghulam Omar Mugheri.  Gone

جڏھن آزاد سنڌ وطن کي انگريزن فتح ڪيو 23 MARCH 1843 The defeat of the Talpurs and the conquest of Sindh by the British

The defeat of the Talpurs and the conquest of Sindh by the British 24 مارچ 1843ع

جڏھن آزاد سنڌ وطن کي انگريزن فتح ڪيو

سنڌ جي تاريخ جا سياه ورق

ٽالپرن حاڪمن جي شڪست ۽ انگريزن جو سنڌ فتح ڪرڻ

نيپئر مياڻيءَ جي ميدان ۾:

جنگ جوڀن تي هئي ته نيپئر ميجر ويڊنگٽن سان گڏ ٽوپي هٿ ۾ ڪري ميدان ۾ آيو، هڪ بلوچ کيس ڏسندي ئي مٿس حملو ڪرڻ لاءِ وڌيو. نيپئر جي ٻانهن هڪ اٺ واري کي مارڻ جي ڪري اڳ ۾ ئي زخمي هئي ان ڪري ليفٽيننٽ مارسن نيپئر کي بچائڻ جي ڪوشش ڪئي ته پاڻ ڌڪجي پيو، انگريز سپاهين اڳي وڌي ڪري بلوچ کي پيٽ ۾ سنگين وهائي ڪڍي.

جنگ جي اهڙي نازڪ مرحلي تي نائين بنگال بٽالين کي اڳتي وڌڻ جو حڪم ڏنو ويو، جن ڦليلي ۾ هچي ڪري بلوچن کي هيسائڻ جي ڪوشش ڪئي.

ٻي پاسي کان جيڪب  پنهنجي جوانن سان سنڌ فوجي ڪيمپ تي دٻاءُ وڌايو پر سنڌي جوڌا بهادريءَ سان مقابلو ڪري رهيا هئا. نيٺ سنڌ هارس جي بندوقن جو هڪ هڪ ٿي ڪري نشانو ٿيندا رهيا ۽ سڀني پنهنجي جان جو نذرانو پيش ڪيو.

ٽالپرن جي هار جون آخري گهڙيون:

مير نصير خان جي ڪيمپ ۽ جهنڊو انگريزن جي هٿ لڳڻ کان پوءِ ٻيا بلوچ جنهن ۾ چار هزار رزرو سوار شهزادن جي ڪمنان ۾ هئا، هيڏانهن هوڏانهن ڀڄڻ لڳا، گراب جو مڙسيءَ سان مقابلو ڪندڙ قبيلا به ڇڙوڇڙ ٿيڻ لڳا. درياءَ جي پاسي کان حملو ٿيو ۽ هر ڪو همت هاري ويٺو.

سلطان شاهه ڳوٺ جو خالي ڪرائڻ:

سلطان شاهه ڳوٺ جيتوڻيڪ انگريزن خالي ڪرئي ورتو هو پر کين ان جي وڏي قيمت ادا ڪرڻي پئي.  ڪپتان ڪڪشن (Cooksion) مارجي ويو ۽ ٽڪر (Tuker) کي پنج ڌڪ لڳا.

مير نصير ۽ مير شهداد جي حيدرآباد موٽ:

جڏهن مير نصير ۽ مير شهداد ڏٺو ته هاڻي هار ئي اسان جي نصيب ۾ آهي ته پوءِ حيدرآباد ڏانهن وريا.

ليمبرڪ جو بيان:

ليمبرڪ لکي ٿو ته هار کانپوءِ به بلوچن همت نه هاري ۽ ميدان مان ڀڄڻ بجاءِ آهستي آهستي موٽي رهيا هئا. هو وڃڻ وقت دشمن کي گهوريندي چوڻ لڳا ”اچو هاڻي به هڪ ٻک وڌيڪ ٿي وڃي.“ بلوچن جو ساڄو پاسو اڃا تائين طاقت ۾ هو ۽ سلطان شاهه ڳوٺ تي قبضو ڪرڻ چاهي پيو. ان لاءِ فائرنگ ڪري ڪيائون پر گراب جي گولين انهن کي اڌ مئو ڪري وڌو. مير هاڻي همت  هاري ويٺا هئا، پر بلوچن جي مستي اڃا قائم هئي.

انگريزن جو نقصان:

مياڻي ۾ انگريزن جي 256 زخمين مان 62 فوجي مري چڪا هئا،

بلوچن جو نقصان:

بلوچن جا ٻه هزار ماڻهو ٻڌايا وڃن ٿا، جيڪي ان جنگ ۾ شهيد ٿيا.

نيپئر پنهنجي ڪيمپ مير نصير جي ڪيمپ ويجهو هنئي هئي ۽ مير نصير جي ڪيمپ کي آخر ۾ لٽيو ويو.

نيپئر جو مياڻيءَ جي ميدان کي ڏسڻ:

شام جو نيپئر مياڻي جي ميدان کي ڏسڻ لاءِ نڪتو ته بلوچن جا هزارين لاش ميدان ۾ بنا ڪفن جي رت سان رنگيل پيا هئا.

ضمير جو جهنجهوڙڻ:

نيپئر کي شايد ضمير جهنجهوڙيو ۽ اهو منظر ڏسي چوڻ لڳو، ڇا هن هيڏي ظلم جو ذمينوار مان آهيان؟ پر ڀرسان جواب مليس ته نه اهو سڄو قصور ميرن جو آهي، جيڪي ماڻهن کي ڀڙڪائي هتي وٺي آيا. ان جواب کان پوءِ نيپئر مطمئن ٿي مٺي ننڊ سمهي پيو ۽ صبح جو آؤٽرام ميرن جو شڪارگاهون ساڙي موٽي آيو ته کيس مشڪل سان اٿاري سگهيو.

مياڻيءَ جي هار کان پوءِ:

مير نصير خان جا هار کاڌل سپاهي ۽ ٻيا بلوچ قبيلا وري سندس چوڌاري حيدرآباد جي حفاظت لاءِ گڏ ٿيا. ڏهه هزارن جو لشڪر تيار بيٺو هو. ريزيڊنسي تي حملي ڪرڻ واري سردار احمد لغاريءَ جي راءِ هئي ته درياءُ ٽپي ٻيهر جنگ ڪجي پر مرزا حسين چيو ته مير محمد ۽ مير صوبدار سان اڳ ۾ صلاح ڪرڻ ضروري آهي.

هيڏانهن مير صوبدار انگريزن جو وفادار ٿي کانئن فائدو وٺڻ پئي چاهيو. 18 فيبروري تي هن جڏهن پنهنجي وزير کي نيپئر ڏانهن موڪليو ته نيپئر پيغام اماڻيس ته هو سڀني ميرن کي منجهند کان اڳ هت وٺي اچي ۽ سڀئي هٿيار اچي ڦٽا ڪن نه ته پوءِ حيدرآباد تي حملو ڪيو ويندو.

حيدرآباد:

مياڻيءَ کان پوءِ چارلس نيپئر فيصلو ڪيو ته حيدرآباد جو قلعو مير صوبدار جي قبضي مان ضرور ڇڏائبو. جيتوڻيڪ مير صوبدار سندن وفادار به هو پر پوءِ انگريزن کي اهو ڀئو هو ته حيدرآباد قلعي ۾ مير گڏ ٿي وري ٻيهر جنگ جوٽيندا ۽ هٿيار ته اتي اڳ ۾ ئي گڏ آهن. مير صوبدار انگريزن جي انهيءَ اٽڪل کي نه سمجهي سگهيو ۽ جيئن ئي ميرن کي وٺي ٻاهر نڪتو نيپئر انهيءَ مهل پنهنجا فوجي دستا اندر موڪليا ۽ قلعي مٿان يونين جيڪ جو جهنڊو ڦڙڪائي سڀني پبلڪ ۽ پرائيويٽ عمارتن تي قبضو ڪري ورتو.

خزاني جي ڳولها ــــ نيپئر جو خط:

انهيءَ ڏينهن نيپئر (گورنر جنرل) لارڊ ايلن برو ڏانهن خط لکيو ته مون کي شڪ آهي ته محل جي زناني حصي ۾ ڪو وڏو خزانو لڪيل آهي پر عورتن جي معاملي ڪري اسان مجبور آهيون ۽ سمجهه ۾ نٿو اچي ته آخر ڇا ڪجي، تنهن ڪري اوهان ان باري ۾ صاف ۽  کليل حڪم جاري ڪيو ته مون تي ٿورو ٿيندو.

ان خط جي آخر ۾ نيپئر لکيو ته مان ٻڌو آهي ته ان خزاني ۾ جام سون ۽ هيرا موتي موجود آهن، انهن ماڻهن خزانو گڏ ئي  زناني ۾ ڪيو آهي ۽ بهانو اهو اٿن ته اهي زيور عورتن جا آهن.

مان في الحال عورتن ۽ ان خزاني جي سخت سنڀال ڪرڻ جو حڪم ڪيو آهي.

مير صوبدار جنرل نيپئر جي نظر ۾:

ان خط ۾ نيپئر لکيو آهي ته: مان مير صوبدار کي قيد ناهي ڪيو، جيتوڻيڪ مياڻيءَ جي جنگ ۾ هن جا سپاهي موجود هئا، پر اهي سندس مرضيءَ خلاف آيا هئا. هو ڊڄڻو  انسان آهي ۽ کيس پنهنجي بلوچن کان ئي جان جو خطرو اٿس.

نيپئر جو ٻيو خط:

ٻن ڏينهن کان پوءِ نيپئر گورنر جنرل کي ٻي خط ۾ لکيو ته هاڻي مان مير صوبدار کي گرفتار ڪري ورتو آهي، ان ڇنڊڇاڻ کان پوءِ ته مياڻيءَ جي ميدان کان هو پاڻ ته پري رهيو پر سندس پنج هزار سپاهي وڙهيا.

آخر نيپئر مير صوبدار کان منهن ڇو ڦيريو؟ ڇاڪاڻ جو نيپئر کي ان لکت جي باري ۾ پتو پئجي ويو هو، جنهن ۾ مير صوبدار مير نصير سان جنگ ۾ حصي وٺڻ جو واعدو ڪيو هو ۽ سندس ماڻهن جنگ ۾ پوري طرح حصو به ورتو پر پاڻ قلعي ۾ رهيو.

مير صوبدار جي گرفتاري:

23 فيبروري 1843ع ۾ مير صوبدار کي گرفتار ڪري باغ ۾ آندو ويو. مير صوبدار جي وزير اوتاري جو چوڻ آهي ته هو نيپئر جي منشي علي اڪبر وٽ ويو جنهن  نيپئر وٽ مير صوبدار جي سفارش ڪرڻ لاءِ پيسا گهريا، اوتاري وٽ جيڪي پيسا هئا، اهي منشي علي اڪبر کي ڏنائين.

مير صوبدار خلاف شهادت:

23 فيبروري 1843ع تي مير صوبدار خلاف شهادت پيش ڪئي وئي ته 14 فيبروري 1843ع تي نصير جي آفيسرن سان گڏ مير صوبدار جا سپاهي به گڏ هئا.

هاڻي قلعي ۾ صرف مير حسين علي ۽ ٻيا ٻالڪ شهزادا عورتن سان گڏ بچيا هئا. انگريزن جي قبضي کانپوءِ قلعي ۽ حيدرآباد جي عوام سان جيڪي ڪلور  ٿيا اهي هن ڪتاب جي جلد ٻين ۾ اچي چُڪا آهن، هتي ورجائڻ جي ضرورت ناهي.

انگريزن جي علائقي ۾ ڪراچي جو شامل ٿيڻ:

16 فيبروري 1843ع تي ڪراچي کان اطلاع آيو ته جوکين ۽ نهمردين کي پنهنجي سردارن انگريزن جي ڇانوڻين تي حملي ڪرڻ جو حڪم ڏنو آهي. انگريزن جي ديسي ايجنٽ سيٺ ناؤمل ميرن جو نالو مشڪوڪ لسٽ ۾ ڏئي اها  لاڳاپيل انگريز آفيسرن جي حوالي ڪئي، پريڊي طاقت جو مظاهرو ڪندي بنا ڪنهن خون خرابي جي ڪراچي کي انگريزن جي قبضي ۾ آڻڻ جو اعلان ڪري ورتو.

ڪراچي جو مشهور پريڊي روڊ اڄ به انگريز جي انهيءَ ڏاڍائي جي ياد ڏياري ٿو.

 سنڌ تي انگريزن جي قبضي جو اعلان:

ليمبرڪ لکي ٿو ته حيدرآباد جي قلعي تي قبضي کان پوءِ ٽالپرن جي سڀني ملازمن جي تلاشي ورتي وئي. زائفن جي تلاشي هڪ پراڻي رنڊي وٺندي هئي، جيڪا هاڻي ليفٽيننٽ ليسن (Leeson) جي سريت هئي. اها تلاشي وٺڻ۾ ڏاڍي سخت هئي. ميرن جا تقريباً سڀ ماڻهو گرفتار ٿي چُڪا هئا.

قلعي مان هٿ آيل گهريلو سامان، قالين، ريشمي ڪپڙا ۽ آرائشي سامان کي ٻاهر نيلام ڪيو ويو  پر ڪنهن ٻڙڪ ٻاهر نه ڪڍي.

فيبروري 1843ع ۾ لارڊ ايلن برو جي حڪم تحت سون، اناج ۽ هٿيارن کان سواءِ ميرن جو سڀ  ڪجهه وڪڻيو ويو ۽  تاريخ تازه نواءِ معارڪ مطابق شهر ۾ پڙو گهمايو ويو ته سنڌ هاڻي انگريزن جي قبضي هيٺ آهي ۽ هتي برطانيا سرڪار جو حڪم هلندو.

دنيا ۾ اهو اصول رهيو آهي ته فاتحن کي ان علائقي جي عورتن ۽ ٻارن جي ذاتي سامان سان ڪا ڇيڙڇاڙ ڪرڻ جي اجازت نه هوندي آهي، پر انگريزن ڪو سامان نه ڇڏيو. انهيءَ حرڪت  جي دانهن اعليٰ اختيارين تائين پهچائي وئي ته انهن جاچ لاءِ ساڳين ماڻهن کي مقرر ڪيو، جن جي خلاف شڪايتون ڪيون ويون هيون، قلعي کانسواءِ هر جاءِ تي لٽ ڦر ٿيندي رهي.

سنڌ وارن جي انگريزن جي باري ۾ راءِ:

سنڌ سان برطانيه جو رويو انهيءَ بدمعاش وانگر هو جنهن کي ٻاهر روڊ تي ڪوئي ماري ته هو  گهر اچي پنهنجي گهر واريءَ کي ڪٽڪو ڏي.

(ماؤنٽ اسٽوارٽ الفنسٽن،حوالو ” سر چارلس نيپئر اينڊ سنڌ“ ليکڪ، ليمبرڪ) 

افسوس هاڻي سنڌ هٿن مان وئي، ڇو جو انگريزن درياءَ جو رستو ڏسي ورتو، جيڪو ان جي فتح جو رستو هو. (عبرت ڪده سنڌ)

نڀاڳ ٿي چڪو، ڇاڪاڻ جو توهان (انگريزن) اسان جو ملڪ ڏسي ورتو. (عبرت ڪده سنڌ ــ ص، 209)

جنهن ملڪ ۾ هڪ انگريز اچي وڃي ان کي هڪ نه سمجهو، ڇاڪاڻ ته هو هزار ياجوج ماجوج پاڻ سان ساڻ گهمائيندو آهي.

افسوس جو سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن کي انگريزن جي اٽڪلن ۽ چالبازين جي سڌ ناهي، ايترن گهڻن انگريزن جو سنڌ ۾ اچڻ ڪنهن خطري کان خالي ناهي. (تاريخ تازه نواءِ معارڪ ــــ ص، 611، 613)

شير سنڌ مير شير محمد خان:

هاڻي بلوچن جو آخري سهارو مير شير محمد خان هو، مير حيدرآباد جي ٽالپرن سان ٿيندڙ ڏاڍاين کان چڱي طرح واقف هو. جنگجو بلوچن جا ٽولن جا ٽولا هن جي چوڌاري اچي گڏ ٿيڻ لڳا.

3 مارچ 1843ع تي مير شير محمد خان کي جنرل نيپئر جو هيٺيون خط مليو ته:

تون هارايل سپاهين کي گڏ پيو ڪرين ۽ تو وٽ وڏو لشڪر تيار ٿي چڪو آهي، جيڪڏهن حيدرآباد اچي اسان جي ڪيمپ ۾ پنهنجي صفائي نه پيش ڪيئي ته پوءِ توتي حملو ڪري سخت سزا ڏيندا سئي.

مير شير محمد هاڻي وطن لاءِ وڙهڻ جو پڪو پهه ڪري ڇڏيو ۽ مير نور محمد جي گهر واري کان جنگي تيارين لاءِ ٽي لک اوڌارا ورتا، بلوچ ۽ ڳوٺن جا ٻيا ماڻهو مير شير محمد وٽ اچڻ لڳا.

ڪجهه ڏينهن کانپوءِ نيپئر کي جڏهن اهو معلوم ٿيو ته مير شير محمد پاڻ وٽ ٽيهه هزار ماڻهو گڏ ڪري ورتا آهن ته ڏاڍي اچرج ۾ پئجي ويو ۽ انهيءَ مهل فيروزپور مان فوجي جٿا ۽ توپخانو گهرائي ورتو. اهڙو اطلاع ٻڌي ايلن برو به کيس تيار رهڻ جو حڪم ڏنو ۽ بمبئي جي حڪومت کي ڪوئلي ۽ ڪارتوسن سان ڀريل ٻه اسٽيمر موڪلڻ لاءِ چيو ويو. ان مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته ايلن برو ڪيترو ڌيان ڏنيون ويٺو هو.

وري اطلاع آيو ته بلوچن سنڌ جي ڪنارن تي قائم ڪاٺي ۽ ڪلوئلن جي گودامن کي ساڙي ڇڏيو آهي ۽ بمبئي کان ڪڇ جي ٽپال واري رستي ۽ ڪراچيءَ واري رستي ۾ رنڊڪ وجهي ڇڏي آهي. رستي کولڻ لاءِ 130 انگريز سوار جهرڪ پهتا ته بلوچن انهن مٿان حملو ڪري ڏنو ۽ هو مشڪل سان اتان جان بچائي نڪتا.

نيپئر جي حالت:

نيپئر جي ان وقت حالت ڏاڍي خراب هئي، حيدرآباد ۾ گهٽ فوج هجڻ ڪري قلعو پوري طرح محفوظ نه هو ان ڪري نيپئر کي سکر ۽ ڪراچي مان ڪٽڪ پهچڻ جو انتظار هو. ليمبرڪ جو خيال آهي ته ان وقت بلوچ هٿ سان وڙهڻ کانسواءِ ٻيا فن به ڄاڻن ها ته نيپئر کي نهايت ڳنڀير صورتحال سان منهن ڏيڻو پوي ها.

گرمي ڏينهون ڏينهن وڌي رهي هئي ۽ نيپئر مير شير محمد جي خزاني خالي ٿيڻ جو انتظار ڪري رهيو هو.

مير شير محمد جو نياپو:

8 مارچ 1843ع تي ايڪيهين پيادل بٽالين 600 فوجين سان گڏ نيپئر جي مدد لاءِ پهتي،

15 مارچ تائين مير شير محمد شهر کان 15 ڪلوميٽر ويجهو اچي پهتو ته نيپئر ڏانهن قاصد ذريعي پيغام موڪليائين ته جيڪڏهن هو سڀني قيدين کي آزاد ڪري خزانو واپس ڏي ته ساڻس ٺاهه ٿي سگهي ٿو. قاصد پهچڻ مهل شام ٿي چڪي هئي ۽ ان وقت هڪ توپ هلي ته نيپئر قاصد کي چيو اهو ٿئي جواب.

نيپئر جو ٽالپر قيدين نالي خط:

هيڏانهن نيپئر کي ٽالپر قيدين جون شڪايتون ملي رهيون هيون ته هوڏانهن مير شير محمد جي جنگي تيارين جون خبرون اچي رهيون هيون، جن نيپئر کي پريشان ڪري ڇڏيو هو. 18 مارچ 1843ع ۾ نيپئر نظربند ميرن جي نالي خط ۾ پنهنجي ڪاوڙ جو اظهار هن طرح ڪري ٿو:

مونکي اوهان جو خط مليو، مير شير محمد سان توهان جي سازش ۽ مون کي تنگ ڪرڻ جو اهو طريقو جاري رهيو ته پوءِ اوهان کي جيل ڀيڙو ڪري ڇڏيندس. هاڻي نظر بند آهيو، مان توهان کي مارائيندس ته نه جيئن اوهان پنهنجي ماڻهن کان انگريزن کي مارايو آهي، پر ڪڙيون هڻي جهاز تي روانو ڪندوسانءِ. شهزادؤ! توهان کي خبر هجڻ گهرجي ته قيدين جو فاتح خلاف سازش ڪرڻ پنهنجو پاڻ کي ڏچي ۾ وجهڻ آهي. چپ ٿي وڃو نه ته انهيءَ حماقت جا ڏاڍا خراب نتيجا  ڀوڳڻا پوندؤ. مان آئنده اوهان جي خطن جو جواب نه ڏيندس جيڪي ڪوڙ سان ڀريل هوندا آهن.

اسان ليمبرڪ جي لکتن تي آخر ۾ تبصرو ڪنداسين پر هتي نيپئر جي خطن ۾ اهڙن جملن کي پڙهي ڏاڍو ڏک ٿئي ٿو، جيڪي ميرن جي شان وٽان نه هئا. ڇاڪاڻ ڪنهن فاتح جو پنهنجي مفتوح سان اهڙو ورتاءُ هوندو آهي!؟ ۽ نيپئر کي ميرن سان اهڙيون تاديون ڪرڻ سونهن پيون!؟

نيپئر جو معائنو ڪرڻ:

18 مارچ 1843ع تي نيپئر سنڌ هارس ۽ بنگال سوار فوج جو معائنو ڪيو، جنهن جو مقصد مير شير محمد مٿان پنهنجو روب ويهارڻ هو.

دٻي واري جنگ (24 مارچ 1843ع)

ڏهن ميلن تي ڦهليل دٻي جو ميدان ٽنڊو ڄام ۽ حيدرآباد جي اوڀاري پاسي کان آهي.

نيپئر معائني کان موٽڻ بعد سپاهين کي حڪم ڏنو ته هو مياڻيءَ جي ميدان ۾ ميرن  جي 27000 هزار سپاهين جي مقابلي ۾  صرف 6 هزار جوانن ۽ 15 توپن سان گڏ سوڀ ماڻي چُڪا آهن، جڏهن ته هاڻي 24 مارچ 1843ع تي ڇهه هزار سپاهي صرف پندرهن هزارن سان مقابلو ڪندا. مان توهان کي اهو نه چوندس ته دليري ڏيکاريو، ڇو ته توهان دلير ته آهيو ئي! پر مان چوان ٿو ته جنگ ۾ فوجي نظم ۽ ضبط جو مظاهرو ڪيو ۽ قطار ۾ رهي ڪري حڪم ملڻ وقت  فائر ڪيو. ڪنڌ ڪنڌ سان ملائي ڪري مقابلو ڪيئو ته ڪاميابي ضرور توهان جا قدم چمندي.

جنگ جون تياريون:

ميجر اسٽيڪ هڪ ننڍي برگيڊ وٺي  حيدرآباد اچي پيو ته واٽ تي خبر مليس ته چاليهه هزار ماڻهو مٿس حملو ڪرڻ وارا آهن. نيپئر، ميڪ مرڊ کي هڪ اسڪوارڊن وٺي ساڻس مٽياري وڃي ملڻ لاءِ چيو. 21 مارچ تي ميڪ اسهيو.

نيپئر وٽ جڏهن ان ڏينهن سکر کان لشڪر پهتو ته هو ڏاڍو خوش ٿيو

22 مارچ تي اسٽيڪ مياڻي ويجهو پهتو ته سندس ٽڪر ڪجهه بلوچن سان ٿيو پر ڪپتان لسيلي توپون هلائي بلوچن کي ڀڄائي ڇڏيو ۽ نيٺ اسٽيڪ حيدرآباد اچي نڪتو، نيپئر ٻاهر اچي سندس ڀليڪار ڪيو.

نيپئر جي دٻي جي محاذ لاءِ حڪمت عملي:

23 مارچ نيپئر پنهنجي فوج کي آرام ڪرايو ۽ دٻي جي محاذ لاءِ حڪمت عملي جوڙي جنهن ۾ ڪيمپ جي حفاظت رنگروٽن، ملاحن ۽ مير علي مراد جي بچيل ماڻهن جي حوالي ڪيائين، جيڪي ٽوٽل اٺ سؤ هئا. نيپئر وٽ 11 سؤ سوارن سان گڏ مڪمل سپاهي 5 هزار هئا، جن جون جايون مقرر ڪيائين.

مير شير محمد جي وڪيلن جو اچڻ:

ان مهل ئي مير شير محمد جا وڪيل آيا ۽ نيپئر کي چيائون ته مير شيير محمد اوهان ڏانهن پيغام موڪليو آهي ته پنهنجا هٿيار ڦٽا ڪريو ٻي صورت ۾ نتيجو  سٺو نه نڪرندو. جنرل نيپئر مير جي وڪيلن کي پنهنجي فوجين جون قطارون ڏيکاريندي چيو ته ”جنرل ميدان ۾ آيو ته مير شير محمد پاڻ ئي هٿيار ڦٽا ڪندو.“

هاڻي ٻنهي پاسن کان جنگ جون تياريون شروع ٿي ويون ۽ جنرل 23 مارچ تي شام جو مدراس سيپرز، ٻه پيادل رجمينٽون ۽ ٻه توپون ڦليلي موڪلي ڇڏيون ۽ پاڻ به 24 مارچ تي پرهه ڦٽيءَ کان اڳ  ئي اتي پهچي ويو.

گورنر جنرل جو خط ـــ سنڌ کي برطانيا جي علائقي ۾ شامل ڪيو ويو:

ان وقت لارڊ ايلن برو جو خط به نيپئر کي مليو، جنهن  ۾ سنڌ کي برطانيا جي ڪالوني ڄاڻايو ويو. نيپئر سڀني فوجين کي مبارڪباد ڏني ۽ مياڻيءَ جي سوڀ تي سڀني لاءِ انعام جو اعلان ڪيو.

جنگ جو ميدان:

24 مارچ 1843ع تي انگريزن اڳتي وڌڻ شروع ڪيو. سڀ کان اڳ ۾ سنڌ هارس ۽ ان جي پويان مدراس سيپرز جو توپخانو هو جيڪو  واهن ڀرسان رستو ٺاهيندو وڃي پيو. انگريزن کي مير شير محمد جي باري ۾ شڪ هيو ته هوسڙي، دٻي يا ٽنڊو ڄام ۾ آهي.

دٻي جي جنگ:

جنرل نيپئر پڪ ڪرڻ لاءِ سنڌ هارس کي موڪليو، جيڪي دٻي وٽ اڃا پهتا مس ته بلوچن سندن مٿان يارهن توپن سان گولا وهائڻ شروع ڪيا پر سنڌ هارس انهن جي سٽ جهلي ورتي، ايتري ۾ پويان سڄو لشڪر به اچي ويو. جنگ لاءِ بلوچن کان ٻارهن سؤ گز پري ٽي قطارون ٻڌيون ويون، نيپئر توپن کي تيار ڪرڻ جو حڪم ڏنو. انگريز فوج جي کاٻي پاسي کان ڦليلي واهه ۽ ان جي پريان گهاٽو ٻيلو هو. جڏهن ته سامهون ساڄي پاسي کان مٽيءَ جو هڪ دڙو هو، جنهن مان بلوچن جا سر ۽ سندن بندوقن جو دونهون نظر اچي رهيو هو. کاٻي پاسي ڀرسان هڪ باغ هو، جنهن تي بلوچن جي قبضي جو شڪ هو.

نيپئر فوجين جي چڪاس ڪري رهيو هو ته هڪ گولي سندس منهن وٽان گذري وڃي هڪ انگريز سپاهيءَ کي لڳي، جنهن تي نيپئر ان مهل ئي تڙ تڪڙ ۾ فائرنگ جو حڪم ڏنو پر وار ڪارگر ثابت نه ٿي سگهيو. ان ڪري هاڻي توپن کي پنج سؤ گز اڳتي ڪري گولا وسائڻ جو چيائين ۽ جنهن جي ڪري گولا بلوچن جي بارود ۾ ڪرڻ ڪري سندن جسم جو  چٿڙيون هوا ۾ اڏامندي نظر اچي رهيون هيون.

ڦليلي جي گهاٽي ٻيلي ۾ بلوچن جي ڳولها:

نيپئر فوج کي حڪم ڏنو ته فائرنگ ڪندا وڃي ٻيلي ۾ بلوچن مٿان ڇاپو هڻو.

نيپئر ڏانهن اطلاع آيو ته ساڄي پاسي کان انگريز فوج اڳتي وڌڻ شروع ڪيو آهي، جنهن جي اڳواڻي ميجر اسٽڪ ڪري رهيو هيو ۽ جان جيڪب ۽ ڪپتان ڊيلامين جهڙا تجربيڪار آفيسر ساڻس گڏ هئا، پر خبر ناهي ته نيپئر جي حڪم کانسواءِ ٽنهي مان اڳتي وڌڻ جو فيصلو ڪنهن جو هو.

نيپئر انهيءَ اطلاع تي جلدي ۾ گهوڙو ڀڄائيندي اتي پهتو ۽ ڌٺائين ته ڊيلامين پنهنجي ڪمپني سوڌي مير شير محمد جي کاٻي ساسي کان وڃي پويان پهتو.

هيڏانهن ٻي ڪمپنيء سامهون بلوچن تي حملو ڪرڻ شروع ڪيو ته ليفٽيننٽ اسمٿ وري اهي جايون وڃي ڳولهي لڌيون جتي توپون رکي بلوچن مٿان گولا وسائي سگهجن پيا، پر اسمٿ ويچارو مارجي ويو.

نيپئر ساڄي پاسي کان ٻيهر گهوڙو ڀڄائي ميجر پول وٽ اچي نڪتو. ميجر پول۽ بلوچن ۾ تيزي سان ويڙهه جاري هئي، بلوچ چاليهه گز پري خندقن مان حملا ڪري رهيا هئا.

هٽ جي ڪمان ۾ پنجويهين ريجمينٽ جي توپخاني مير شير محمد جي ريزرو سپاهين تي ويجهڙ کان گولا وسائي کين وڏو نقصان رسايو. ۽ انگريز سپاهي دڙي تي ساڳين تختن ذريعي چڙهي ويا، جيڪي بلوچن هنيا هئا.

جنگ ۾ وقفو:

مير شير محمد ٻي ڏينهن لاءِ هوش محمد قنبراڻي جي صلاح تي جنگ روڪي ڇڏي. جيتوڻيڪ هوشو وڏي بهادريءَ سان ميدان ۾ وڙهندو رهيو پر آخر ۾ شهيد ٿي ويو.

هيڏانهن جنگ هلندي رهي ۽ جنرل پنهنجي فوجين کي ڳوٺن تي ڪاهه ڪرڻ لاءِ چيو. ڇو ته ناريجو ڳوٺ اڃان تائين قبضي ۾ نه اچي سگهيو هو ۽ قبائلي اتان گوليون وسائي رهيا هئا.

مير شير محمد جي فوج جو ٻن حصن ۾ ورهائجڻ:

پنجويهن ريجمنٽ جي زوردار حملي مير شير محمد جي لشڪر کي ٻن حصن ۾ ورهائي ڇڏيو. هاڻي کاٻي پاسي انگريز فوج آسانيءَ سان اڳتي وڌڻ لڳي پر ساڄي پاسي کان سامهون برطانوي سوار هجڻ ڪري فائر نه پئي ڪري سگهي.

ڳوٺ ۾ ٻائيتال مچي ويو مير جي ڀرسان ميگزين ڦاٽڻ ڪري انگريز سپاهي ان جي زد ۾ اچي ويا.نيپئر محفوظ رهيو.

نارجن جو گهيرو ـــ بلوچن جو پکڙجڻ:

ٻاويهين ريجمينٽ ناريجن جو گهيرو ڪري ورتو ۽ بلوچ ڀڄڻ لڳا. نيپئر سندن پيڇو ڪيو پر پنهنجو نقصان ڪري موٽي آيو. نيپئر جي موٽڻ بعد ”ٿري چيرز“ جي نعري سان سندس استقبال ڪيو ويو ۽ هرڪو سپاهي هڪٻئي کي مبارڪون ڏيڻ لڳو.

ان جنگ ۾ انگريزن جي ويهين ريجمنٽ کي وڏو نقصان رسيو، ان جا اوڻيتاليهه سپاهي مارجي ويا ۽ ٽيويهه زخمي ٿي پيا. بلوچن جا ٻه هزار ماڻهو دٻي واري جنگ ۾ موت جي منهن ۾ هليا ويا.

27 مارچ 1843ع تي جنرل نيپئر مير شير محمد جي گادي واري هنڌ تي قبضو ڪري ورتو پر مير شير محمد وڌيڪ ڪا ڪوشش نه ڪئي.

ميرن جي نظربندي ۽ کين بمبئي موڪلڻ:

15 مارچ 1843ع تي نيپئر کي گورنر جنرل جو خط مليو ته هو ٽالپرن کي بمبئي اماڻي، تنهن ڪري نيپئر مير حسين علي، مير صوبدار ۽ مير نصير کي چئني پٽن سان گڏ قلعي مان ڪڍي جهاز تي موڪلي ڇڏيو. اسان انهن قيدين جو تفصيلي احوال گذريل صفحن ۾ لکي چُڪا آهيون. اسٽيمر هلڻ کان اڳ حسين علي خان ٽالپور جي جواني ۽ سندس ماءُ تي نيپئر کي ترس اچي ويو ۽ پنج روپيا روڪ ڏنائينس.

فوجي حڪومت قائم ٿيڻ کانپوءِ:

فوجي حڪومت قائم ٿيڻ بعد نيپئر سردارن ۽ زميندارن کي حڪم ڏنو ته هو اچي ڪري انگريزن سان وفاداريءَ جو اعلان ڪن ۽ پنهنجون زمينون واپس وٺن.

جيڪي ماڻهو اڃا تائين وڙهي رهيا هئا، انهن ۾ جوکين جو سردار ڄام به هو، جنهن انگريزن کي ٽوٽا چٻايا ۽ سندن جهرڪ واري ڪيمپ به تباهه ڪئي. ڄام جو بندوبست ڪرڻ لاءِ نيپئر ڪراچي جي ڪمانڊر کي چيو ۽ رستو ڏيکارڻ لاءِ سيٺ ناؤمل گائيڊ ڏنو. ڪجهه ڏينهن کان پوءِ ڄام ۽ سندس ساٿين هٿيار ڦٽا ڪيا.

مير شير محمد جو وطن لاءِ وڙهڻ:

مير شير محمد انگريزن اڳيان جهڪڻ وارو نه هيو، هو وڏو دلير ۽ همت وارو نوجوان هو، ان ڪري انگريزن خلاف جدوجهد جاري رکيائين. انگريز عمرڪوٽ فتح ڪري چُڪا هئا ۽ جيڪب ناؤ ڪوٽ ڏانهن وڌڻ چاهي پيو پر نيپئر گهڻي گرمي ۽ ٻوڏ ڪري لنوائيندو رهيو.

مير شير محمد جي گرفتاري لاءِ نيپئر جو نئون منصوبو:

جنرل چارلس نيپئر هاڻي مير شير محمد کي ڇاپا مارن جي ذريعي گرفتار ڪرڻ جو منصوبوجوڙيو. 1 مئي 1843ع تي مير شير محمد 10 هزار ماڻهن سان گڏ ڪونهرو ۾ هو، جيڪب کي خطرو هو ته ڪٿي درياءُ جي اولهندي ڪپ تي آباد چانڊيا قبيلا نه درياءُ پار ڪري مير سان ملي وڃن. چانڊين جو سردار ولي محمد مياڻيءَ جي جنگ کان پوءِ پنهنجي ماڻهن سان گڏ نيپئر کي مارڻ جي ڪڍ هو پر خيرپور جي والي مير علي مراد کيس گرفتار ڪرائي نيپئر ڏانهن موڪليو، نيپئر مٿس رحم کائي معاف ڪري ڇڏيو. ولي محمد پنهنجي علائقي ۾ پهچي قسم کنيو ته ان احسان جو بدلو ضرور ڇڪائيندس.

شاهه محمد جو ڪوڙو خط:

مير شير محمد جي ڀاءُ شاهه محمد، نيپئر ڏانهن خط لکيو ته هو پنهنجي ڀاءُ شير محمد کي مارائڻ لاءِ تيار آهي. حقيقت ۾ اهو خط ڪوڙو هو، ڇاڪاڻ ته مير شير محمد پنهنجي ڀاءُ کي خاندان جي ذمينواري سونپي هئي ۽ هو لڪي جي ٽڪرين ۾ ٽالپرن جي ٽيهه سال اڳ جوڙيل قلعي علي آباد (راني ڪوٽ) ۾ لڪيل هو.

نيپئر ٻنهي ڀائرن ۾ دشمني وجهڻ لاءِ اهو ڪوڙو خط مير شير محمد ڏانهن موڪلي کيس همدردي جتائي ته هو پنهنجي ڀاءُ کان هوشيار رهي.

مئي مهيني جي شروعات ۾ نيپئر ليفٽيننٽ ڪرنل رابرٽس کي سکر کان سيوهڻ موڪليو ۽ اسٽيمر تي ڪپتان ناٽ کي ڇڏيو، جيئن هو درياءَ کان بلوچن کي ٽپڻ نه ڏئي، ڇو ته کيس لڪي ڀرسان بلوچن جي ٻيڙين گڏ ڪرڻ جي خبر ملي هئس.

انڊرسن به ان خبر کان پوءِ لڪي ويجهو پهتو ته 27 مئي تي ٽن سؤ بلوچن مٿس حملو ڪري ڏنو ۽ ٻيڙي جو ڪمانڊر ملر زخمي ٿي پيو پر انگريز سپاهين بلوچن کي ڀڄائي ڪڍيو ۽ سندن چڱو خاصو نقصان به ڪيو.

شاهه محمد جون ڪارروايون:

نيپئر پهرين جون 1843ع جي روزنامچي ۾ لکيو آهي ته شاهه محمد هن ڏانهن معافي لاءِ هڪ خط لکيو هو.

7 جون 1843ع تي شاهه محمد پيرآري ويجهو تنبو لڳايون ويٺو هو. انگريزن جي يار وفادار مير علي مراد جي ماڻهن سان به سندس جهڙپون ٿي چڪيون هيون. نيپئر 7، 8 جون جي رات جو توپخاني ۽ 900 فوجين سان حملي ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.

والٽر کي حڪم:

رابرٽس، ڪپتان والٽر کي حڪم ڏنو ته هو کاٻي پاسي کان وڃي بلوچن جو دڳ بند ڪري ۽ ٿي سگهي ته انهن کي ساڄي  پاسي تي ڌڪي جيئن توپن جي پهچ ۾ اچن.

والٽر ان حڪم ملڻ کان پوءِ تيزيءَ سان وڃي بلوچن مٿان ڪڙڪيو ۽ 80 بلوچن کي ڪيرائي وڌائين.

ساڄي پاسي کان توپخانو به اڳتي وڌيو ۽ باغ جي تلاشي ورتي وئي.

شاهه محمد هٿيار ڦٽا ڪري ڇڏيا:

شاهه محمد انگريزن اڳيان هٿيار ڦٽا ڪري ڇڏيا ۽ رابرٽس کيس 17 ٻين قيدن ٻن توپن ۽ هڪ جهنڊي سان گڏ  سيوهڻ وٺي آيو. ليمبرڪ مطابق ان جهڙپ ۾ ڪپتان لنڪاسٽر مارجي ويو، ٻه حوالدار ۽ 6 سپاهي زخمي ٿي پيا، جڏهن ته 90 بلوچ مارجي ويا.

مير شير محمد تڏهن به همت نه هاري:

سنڌ جي اولهندي قبيلن جي هيڻائي ڪري نيپئر ڏاڍو خوش هو پر مير شير محمد پوءِ به همت نه هاري ۽ وڙهڻ لاءِ لشڪر گڏ ڪري رهيو هو.

مير شير محمد جي ڪڍ انگريز فوج:

تيز گرميءَ ۾ مير شير محمد ميرپور کان 25 ميل پري اتر طرف ماڻهو ۽ اناج گڏ ڪري رهيو هو ته نيپئر جيڪب کي سندس پويان موڪليو. 4 جون تي مينهڳي واريون هوائون به هلڻ لڳيون ۽ انهيءَ تاريخ تي نيپئر طرفان مير شير محمد کي هٿيار ڦٽا ڪرڻ وارو ڏنل وقت به ختم ٿي رهيو هو.

ڏکڻ کان مير شير محمد جو اڳ وٺڻ لاءِ نيپئر پاڻ نڪتو. 9 جون تي نيپئر پنهنجي روزنامچي ۾ لکي ٿو ته  رابرٽس ۽ جيڪب ملي ڪري مير شير محمد کي پڪڙي سگهن ٿا.

10 جون 1843ع تي جيڪب ميرپور کان هليو ۽ 13 جون تي شهدادپور پهتو. انهيءَ شام جنرل نيپئر اٺاويهين ريجينٽ وٺي حيدرآباد کان نڪتو. کيس خبر پئي ته شير محمد سڪرنڊ جي ڏکڻ طرف وڃي مير علي مراد کي قلعي بند ڪرڻ چاهي ٿو، ڇاڪاڻ ته رابرٽس درياءُ پار ڪري چڪو هو ۽ مير شير محمد مطابق رابرٽس کي روڪڻ لاءِ شهدادپور کان وڌيڪ مناسب ٻي ڪا جاءِ ناهي.

13 جون 1843ع تي رات جو 11 بجي مير شير محمد جي هڪ برهمڻ ملازم جيڪب کي ڪيمپ ۾ اچي اطلاع ڏنو ته مير اٺ ڏهه هزار ماڻهن سان حملو ڪرڻ وارو آهي.

جيڪب ۽ مير شير محمد وچ ۾ مقابلو:

3 بجي صبح جو جيڪب ڪجهه ماڻهو ڪيمپ جي نگراني لاءِ ڇڏي اٺ سؤ ماڻهو کڻي مير جي مقابلي لاءِ نڪتو. بلوچن کي خبر پئي ته اتي ئي هڪ واهه جي اوٽ وٺي انگريزن مٿان ٽن توپن سان گولا وسائڻ شروع ڪيا. جيڪب به جوابي حملو ڪيو ۽ ٻنهي ۾ زوردار جنگ شروع ٿي ويئي. ان وچ ۾ بلوچن جي لشڪر ۾ جڏهن اها افواهه ڦهلي ته ٻئي پاسي کان به انگريزن جو لشڪر حملو ڪرڻ اچي پيو، جنهن تي سڀ بلوچ ڀؤ کان پنهنجي جاءِ ڇڏي ڀرسان واري جهنگ  ۽ واريءَ جي دڙن ڏانهن ڀڄڻ لڳا، انگريز سپاهين ڦڙتيءَ سان اڳي وڌي ڪري نج ڇهه بلوچن کي ماري وڌو ۽ باقي جان بچائي ڀڄي ويا.

ميرن جي انهيءَ لشڪر ۾ شير محمد جو ڀاءُ مير خان محمد، مير رستم جو پٽ مير محمد ۽ نصير خان جو ڀيڻيئو (يا سالو) هو.

جيڪب جو خيال هو ته مير شير محمد پهريون  رني ڪوٽ ويندو پر هو اتر طرف ويو.

گرميءَ جو جوڀن:

هوڏانهن رابرٽس اڃا درياءُ نه اورانگهي سگهيو هو، گرميءَ جي ڪري سندس فوج جو خراب حشر هو. نيپئر به جيڪب جي مدد لاءِ وڃڻ جا سانباهه ڪري رهيو هو پر جهولو لڳڻ ڪري بيمار ٿي پيو. انهيءَ بيماريءَ ۾ جيڪب طرفان خوشخبريءَ جو خط پهچڻ تي نيپئر کي سڪون ملي ويو ۽ سندس چوڻ آهي ته جيڪب جي انهيءَ خوشخبريءَ کيس ايترو آٿت ڏنو  جيترو ڊاڪٽر گين جي دوا.

اٺاويهين ريجمنٽ جا  31 سپاهي ۽ هڪ آفيسر ڏينهن لڳڻ ڪري مري چُڪا هئا ۽ نيپئر پاڻ پالڪي ۾ چڙهي هلندو هو.

انگريز فوج جي جديد تنظيم:

انگريز فوج جي نون بنيادن تي تنظيم ڪئي وئي ۽ ڪراچيءَ سان تڪڙي رابطي جو جوڳو بندوبست ڪيو ويو. هاڻي بلوچ هيڪڙ ٻيڪڙ کانسواءِ سڀ هيسجي چُڪا هئا ۽ مير علي مراد جي علائقي کانسواءِ پوري سنڌ انگريزن جي قبضي ۾ اچي چُڪي هئي.

باهه جو آخري ڀڙڪو:

مير مبارڪ علي جي پٽ مير محمد علي روهڙيءَ کان پنجويهه ميل اتر اوڀر واري علائقي تي اچي  قبضو ڪيو ۽ مير علي مراد جي ماڻهن کي اتان تڙي ڪڍيو. سندس پينشن ۽ سنڌ ۾ رهڻ جو مطالبو هو، پر نيپئر نه مڃيو. سکر جو ڪمانڊر به درياءَ جي چڙهڻ ڪري اوڏانهن نه وڃي سگهيو پر جولاءِ ۾ مير علي مراد جي ماڻهن حملو ڪري مير  محمد علي کي اتان ڀڄائي ڪڍيو.

لارڊ ايلن برو جو حڪم:

انهن ئي ڏينهن ۾ لارڊ ايلن برو جو حڪم پهتو ته جنگ ۾ هٿ آيل سڄو سامان سپاهين ۾ ورهايو وڃي. انهيءَ حڪم مطابق پنجاهه هزار پائونڊن جو سامان فوج ۾ ورهايو ويو.

چارلس نيپئر لکي ٿو ته ايتري وڏي انعام جو  مون ڪڏهن سوچيو به نه هو ۽ مان گهڻن ڏينهن تائين اچرج ۾ رهيس.

سنڌ سڄي انگريزن جي قبضي ۾:

مياڻيءَ واري جنگ جي پنجن مهينن کانپوءِ سڄي سنڌ پوري طرح انگريزن جي قبضي ۾ اچي چُڪي هئي. لارڊ ايلن برو ۽ سندس ڪائونسل جا ميمبر ڏاڍا خوش هئا، جڏهن ته مير ويچارا وطن کان پري  انگريزن جون سختيون برداشت ڪري رهيا هئا ۽ سندن شاهي عورتون دربدرائيءَ واري زندگي گذاري رهيون هيون.

سنڌ جي سوڀ کانپوءِ نيپئر جو هڪ خط:

جنرل چارلس نيپئر سنڌ تي پوري طرح قبضو ڄمائڻ کان پوءِ لارڊ ايلن برو کي هڪ خط ۾ لکيو ته: يوئر ايڪسيلنسي!

آئنده گهڻي وقت تائين چڱي طرح خيال رکڻ ۽ فوج ۾ گهٽتائي نه آڻن جي ضرورت آهي، حفاظت ۽ فوجي طاقت يوئر ايڪسيلنسي جون اهم ضرورتون آهن، جيئن صوبو ساڳين حالتن ۾ موٽي اچي.

اسان کي اميد آهي ته توهان سنڌ ۾ سول حڪومت جي قيام لاءِ اها ئي ڦڙتي ۽ تيزي ڏيکاريندؤ جيڪا ڪراچيءَ ۾ اچڻ کان وٺي جاري رکي اٿئو. توهان کي جلد اهو اطمينان بخش احساس ٿي ويندو ته سڄي عوام جي خوشحالي ئي انهيءَ سوڀن جو اعليٰ ثمر آهي، جيڪا توهان حاصل ڪئي آهي.

ليمبرڪ ۽ منشي عطا محمد:

گذريل صفحن ۾ اسان منشي عطا محمد شڪارپوري جي ڪتاب ”تاريخ تازه نواءِ معارڪ“ مان مياڻي ۽ دٻي واري جنگ جو احوال ڏنو هيوسين. جڏهن ته هاڻي ليمبرڪ جي ڪتاب ”چارلس نيپئر اينڊ سنڌ“ جي صفحي 131 کان 135 مان انهن جنگين جي باري ۾ بيان پيش ڪياسين. جنهن جو مقصد اهو هو ته اوڀر ۽ اولهه ٻنهي پاسن جي مؤرخن جو انهن جنگين جي باري ۾  نقطه نظر پڙهندڙن جي سامهون اچي وڃي، ڇاڪاڻ ته اهي ٻئي جنگيون انگريزن جي سنڌ تي قبضي ۾ اهم جڳهه والارين ٿيون.

جڏهن اسان مٿين ٻنهي مؤرخن جي لکڻين جو نچوڙ ڪڍون ٿا ته اسان کي ٽالپرن جي زوال ۽ انگريزن جي عروج جا هيٺيا ڪارڻ نظر اچن ٿا.

سڀ کان پهريان ته انگريزن کي ننڍي کنڊ ۾ اقتدار جي لالچ هئي. ٻيو انهن کي خراسان تي حملي ڪرڻ لاءِ بري ۽ بحري رستي جي ضرورت هئي، جيڪا سنڌ کي حاصل ڪرڻ سان ئي پوري پئي ٿي سگهي، جنهن جي ڪري انهن سنڌ تي قبضو ڄمايو ۽ هتان جي اصلوڪن حڪمران ٽالپرن کي جديد هٿيارن جي زور تي ڪچليو.

انگريز شروع ۾ واپارين جو روپ وٺي ڪلهوڙن جي دؤر ۾ سنڌ ۾ آيا ۽ تجارتي مفادن جي آڙ ۾ آهستي آهستي پوري سنڌ تي قبضو ڄمايو.

ٽالپرن جي زوال ۾ انهن جو پنهنجو به وڏو هٿ آهي.

شروعات ۾ ٽالپورن جي ٽنهي حڪومتن ۾ اتحاد هو ۽ ڪنهن علائقي تي قبضو ڪرڻ وقت پاڻ ۾ ٽئي ورهائي کڻندا هئا ۽ دشمن سان به گڏجي ڪري مقابلو ڪندا هئا.

جيستائين هو متحد رهيا ڪوئي انهن ڏانهن اک به نه کڻي سگهيو پر جڏهن انگريزن ڏڦيڙ وجهو حڪومت ڪريو جي پاليسي تحت کين لالچ ڏئي سندن وچ ۾ اختلاف وڌايا ته پوءِ ميرن جي طاقت ختم ٿي وئي ۽ انگريزن کي آسانيءَ سان سنڌ تي قبضي ڪرڻ جو موقعو مليو. مير ڪرم علي، مير مراد علي (حيدرآباد) ۽ خيرپور جو والي مير سهراب تجربيڪار هجڻ ڪري انگريزن جي اٽڪلن کي ناڪام بڻائيندا رهيا پر انهن جي پوين ذاتي حرص ۽ لالچ ۾ اچي ديس ۽ ديس ڌڻين کي وساري ڇڏيو ۽ آزادي لاءِ پتوڙيندڙن اڳيان به ڪنڊا وڇائيندا رهيا.

مياڻيء ۽ دٻي واري جنگ ۾ به ٽالپرن جي هار جا ٽي وڏا ڪارڻ نظر اچن ٿا. هڪ ته انهن آسان شرطن تي وڏين سهوليتن سان انگريزن کي پنهنجي ملڪ مان گذرڻ ڏنو. ٻيو سبب انهن جو پاڻ ۾ ٺاهه نه هجڻ آهي، جنهن جو انگريزن پورو پورو فائدو ورتو. ٽيون وڏو ڪارڻ هي هو ته ٽالپر وڏا دلير ۽ همت وارا  هئا ۽ انهن کي تلوار سان آمهون سامهون وڙهڻ جو تجربو ۽ ڏانءُ به هو، پر  جديد هٿيارن سان وڙهڻ جي سندن تربيت ۽ ٽريننگ نه ٿيل هئي، جنهن جي ڪري هو انگريزن کان گهڻا هجڻ جي باوجود به مار کائي ويا.

مياڻي ۽ دٻي واري جنگ کانپوءِ:

گذريل صفحن ۾ اسان لکي آيا آهيون ته انگريزن سنڌ تي قبضي ڄمائڻ کان پوءِ سنڌ جي حڪمرانن سان ڪهڙيون تاديون ڪيون، پهريون انهن کي بمبئي ۽ پوءِ ڪلڪتي ۾ قيد ڪيو، سندن گهر وارين تي ظلم ڪيا، حيدرآباد جو ٻن ڪروڙن ٽيهه لکن جو خزانو لٽيو، قيمتي سامان، زيور، هٿيار ۽ ٻيو گهڻو ڪجهه پنهنجي قبضي ۾ ڪيو، ويندي مهينن تائين سنڌ ۾ اهڙي افرا تفريح رهي، جيڪا بيان ڪرڻ کان ٻاهر آهي.

( سنڌ جي تاريخ تان ورتل پيج )

23 مارچ 1929ع بيگم نصرت ڀٽو جي جنم جو ڏينهن اصفهان ڇڏي سنڌ سان ناتو جوڙيندڙ ھڪ عورت جي ڪهاڻي BEGUM NUSRAT BHUTTO WIFE OF ZULIFQAR ALI BHUTOO SHAHEED

 23 مارچ 1929ع

بيگم نصرت ڀٽو جي جنم جو ڏينهن

اصفهان ڇڏي سنڌ  سان ناتو جوڙيندڙ ھڪ عورت جي ڪهاڻي

ذوالفقار قادري

ايران جي ڪرد نسل سان تعلق رکندڙ نصرت اصفهاني 23 مارچ 1929ع تي ايران جي سهڻي شھر اصفهان ۾ جنم ورتو پر جڏھن هن موئن جي دڙي جي مٽي سان تعلق جوڙيو تہ وفا ۽ قرباني جو پيڪر بڻجي وئي ٖ هونئن بہ ڪردن ۾ بهادري ٖ حوصلو ٖ قرباني ۽ پيار ۽ سونهن ڀريل هوندي آھي پر هتي تہ معاملو ئي ٻيو هيو ٖ ذوالفقار علي ڀٽو جي پهرين شادي 14 ورهين جي عمر ۾ پاڻ کان ڇهہ سال وڏي 20 ورهين جي شيرين امير بيگم ٿي هئي شيرين امير بيگم سر شاهنواز ڀٽو جي سؤٽ نواب احمد خان جي نياڻي هئي شادي بعد ذوالفقار علي ڀٽي کي پيءٗ جلد ئي تعليم واسطي ٻاهر موڪلي ڇڏيو هڪ ڏينهن بغداد سوپ فيڪٽري جي مالڪ جي ڌيءُ نصرت اصفهاني پنهنجي ساهڙي ۽ ذوالفقار علي ڀٽو جي ڀيڻ منور الاسلام سان گڏ کنڊاوالا بمبئي جي تفريحي مقام تي گهمڻ آئي ته ذلفي ڀٽو پنهنجي ڀيڻ کان معلوم ڪيو ته هي ڇوڪري ڪير هئي. سندس ڀيڻ منور الاسلام کيس ٻڌايو ته هي ايراني ڪرد فيملي جي ڇوڪري نصرت اصفهاني آهي، سندس والد جو ڪراچي ۽ بمبئي ۾ ڪاروبار آهي ۽ هو سندس ساهيڙي آهي. ٻئي دفعي جڏهن ذلفي ڀٽو، نصرت اصفهاني کي ڪاليج ۾ ڏٺو ته هو ڪاليج جي گرلز فنڪشن ۾ گرلز گائيڊ جي آرمي واري وردي ۾ هئي ۽ سندن پاسنگ آئوٽ پريڊ هئي. بس پوءِ ته ذوالفقار علي ڀٽو پنهنجي ڀيڻ منور الالسلام جي پويان پئجي ويو ته ان ڇوڪريءَ سان منهنجي شادي ڪرايو هڪ ڏينهن نصرت بينڪ مان پئسا ڪڍرائڻ وئي تہ ڀٽو اڳ ۾ بينڪ ۾ موجود هو زلفي وڃي نصرت کي چيو مان اوهان جي ڪا مدد ڪري سگهان ٿو نصرت سخت لهجي ۾ کيس چيو نہ ! اوهان جي مهرباني ٖ هڪ ڏينهن منورالاسلام پنهنجي ساهيڙي نصرت کي ٻڌايو تہ سندس ڀاءٗ زلفي ساڻس شادي ڪرڻ ٿو چاهي کيس اهو بہ ٻڌايائين تہ سندس ڀاءٗ اڳ کان ئي شادي شده بہ آھي ٖ نصرت کيس چيو هونئن مان سوچيان ها پر هاڻي تہ صفا شادي نہ ڪندس پر آخر تقدير ذلفي ڀٽو ۽ نصرت اصفهاني کي هڪ ٻئي جيون ساٿي بڻائي ڇڏيو. ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بيگم نصرت ڀٽو جي نڪاح جا شاهد ڀٽي جا دوست الاهي بخش عرف الو سومرو ۽ ڪريم داد جوڻيجو بڻيا پو۽ نصرت اصفهاني مان هوءَ بيگم نصرت ڀٽو بڻجي ويئي.بيگم نصرت ڀٽو هڪ تاريخ ساز شخص جي وني بڻجڻ بعد پاڻ به تاريخ بڻجي ويئي. ايوبي آمريت وارن ڏينهن کان ويندي خاتون اول بڻجڻ تائين هوءَ هڪ تحريڪي ڪاردار سان گڏ حوصلي واري خاتون رهي. ضيائي آمريت وارن ڏينهن جو، ذوالفقار علي ڀٽو جي قيد وارن ڏينهن جو، مارشلا جو، آمريت جو هن وڏي جرئت سان مقابلو ڪيو. قذافي اسٽيڊيم لاهور ۾ زخمن کائڻ باوجود هوءَ آمريت سان مهاڏو اٽڪائي بيهي رهي. المرتضيٰ هائوس 70 ڪلفٽن جي نظربندين، ڪراچي سينٽرل جيل ۽ سهالا پوليس ڪمپ ۾ قيد ڪاٽڻ باوجود هن حوصلي ۽ بهادري سان عوامي قافلي جي قيادت ڪئي.

ڦاهي گهاٽ جي آخري ملاقات دوران جڏهن ذوالفقار علي ڀٽي کيس چيو ته تو وڏيون تڪليفون ڏٺيون، عذاب سٺا، جيڪڏهن حياتي ۾ ڪا تڪليف ڪو رنج هجئي ته ڪڍي ڇڏجانءِ، ته نصرت ڦاهي گهاٽ جي شيخن پويان قيد ڀٽي آڏو نير وهائي ويٺي ۽ چيائين ته تون ته منهنجو تاج ۽ سرتاج آهين، جيستائين نصرت جيئري آهي، نڀائيندي. واقعي ايران ڇڏي سنڌ جي ننهن بڻجڻ بعد عوام سان جڙي ويندڙ بيگم نصرت ڀٽو سنڌ ۽ جمهوريت سان پاڻ نڀايو. مرتضيٰ ۽ شاهنواز جهڙن ڪونڌر پٽن جا لاش دفنائڻ، بينظير جهڙي ڌيءَ جو وڇوڙو سهڻ ڪا سولي ڳالهه ڪونه هئي

بيگم نصرت ڀٽو جو مون سان سيپٽمبر 1978ع کان ويندي 20 سيپٽمبر 1996ع مير مرتضئ ڀٽو جي شھادت تائين جو عرصو شفقت وارو تعلق رهيو هو هڪ شفيق ماءُ جيان هئي ، مير مرتضئ ڀٽو جي شھادت بعد هو ان قابل ئي نہ رهي جو ڪنهن سان ملي سگهي يا ڳالهائي سگهي ٖ سندس سان اهو طويل عرصو تعلق منهنجي زندگي جو اثاثو رهيو. ڪيترائي ڀيرا مونکي پاڻ سان گڏ گاڏي ۾ کڻي سياسي دورن، تعزيتن، مجلسن ۽ پروگرامن ۾ وٺي ويئي.بيگم نصرت ڀٽو منهنجي والده جي سڏ تي بيبي فاطمه ۽ بيبي زينب جي ياد ۾ ٿيندڙ مجلسن ۾ شرڪت واسطي منهنجي گهر بہ ايندي رهي اڄ بيگم نصرت ڀٽو اسان جي وچ ۾ موجود ڪونهي پر بيگم نصرت ڀٽو پاڪستان جي سياسي تاريخ ۾ هڪ بهادر ڪردار جيان زنده رهندي.-

23 مارچ 1923ع هيمو ڪالاڻي جو جنم ڏينهن HEMO KALANI BIRTH DAY 23 MARCH 1923

 23 مارچ 1923ع

هيمو ڪالاڻي جو جنم ڏينهن

ذوالفقار قادري

هيمو ڪالاڻي 23 مارچ 1923ع تي پراڻي سکر ۾ پيسو مل ڪالاڻي جي گهر ۾ پيدا ٿيو. سندس پيءُ پيسو مل ٺيڪيداريءَ جو ڪم ڪندو هو.هيمون ڪالاڻي جو اصل نالو راهي هيمن هو جڏهن ته هيمون کيس پيار مان ڪوٺيو ويندو هو.جڏهن سموري هندستان ۾ آزادي لاءِ ويڙهه جاري هئي ۽ ان وقت جا سورما پنهنجي ڌرتي ماءُ جي آجپي لاءِ جانين جا نذرنا ڏئي رهيا هئا تڏهن سکر جي هن نوجوان ۾ پڻ سنڌ جي آزاديءَ جي چڻنگ دکيل هئي. 1942ع جو دور هو تڏهن سنڌ ۾ ”حر تحريڪ“ زورن تي هئي جڏهن ته وچ هندستان ۾ مهاتما گانڌي هندستان خالي ڪريو واري تحريڪ هلائي رهيو هو. اهو اهڙو جذباتي دور هو جو ماڻهن جي دلين ۾ انگريز سامراج لاءِ نفرت جا آڙاهه پئي ٻريا. اهڙن پڙاڏن کان سکر جو هي نوجوان تمام گهڻو متاثر ٿيو. ان وقت هيمون ڪالاڻي اڃا هاءِ اسڪول جو شاگرد هو. سندس دل ۾ آزادي جي تڙپ ۽ انگريزن خلاف ڌڪار هن کي بيچين ڪري وڌو هو.اها 23 آڪٽوبر جي رات هئي جڏهن خبر پئي ته فوجين سان ڀريل هڪ خاص ريل گاڏي اچي رهي آهي جيڪا سکر کان اڳتي گولابارود کڻي ويندي. هيمون کي ڄاڻ هئي ته اهو گولابارود ۽ انهي ريل گاڏيءَ ۾ سوار فوجي آزاديءَ جي متوالن لاءِ عتاب ۽ قهر ثابت ٿيندا. جنهنڪري هن ۽ سندس ساٿين انهيءَ ريل گاڏيءَ کي ڪيرائڻ جو منصوبو رٿيو. هنن گڏجي وڃي ريل جي پٽڙي کي اکيڙڻ شروع ڪيو، ٺيڪ ساڳي وقت تي هڪ سپاهي نالي فيروز خان کين ڏسي ورتو، هيمون جا سمورا ساٿي ڀڄي ويا پر هميون ڪالاڻي پڪڙجي پيو. هيمون ڪالاڻي تي بي انتها تشدد ڪيو ويو، ان وقت ۾ جيڪي تشدد ڪري ڏوهه مڃرائڻ ۽ ايذائڻ جا طريقا موجود هئا اهي هن ڳڀرو نوجوان تي آزمايا ويا. تشدد ڪندڙن کي صرف انهن نالن جي ڄاڻ گُهربي هئي جيڪي ٽرين جي پٽڙي اکيڙڻ وقت ساڻس گڏجي آيا هئا پر هن آخر تائين ڪنهن به ساٿيءَ جو نانءُ زبان تي نه آندو. لاڳيتو 22 ڏينهن تائين تشدد ڪرڻ بعد هيمون ڪالاڻي کي نيٺ ڪورٽ مارشل ڪيو ويو. هڪ ڀيرو بيان دوران چيائين ته مون ريلوي لائن کي ان لاءِ اکيڙڻ ٿي چاهيو ته جيئن ان ۾ سوار فرنگي ناس ٿي وڃن، پر منهنجي بدقسمتي جو ناڪام ٿيس. آخر سرڪار کيس ڦاسي ڏيڻ جو اعلان ڪيو، هيمونءَ جي سزا منظور ٿيڻ کان پوءِ سندس وڪيل پيرزادي عبدالستار سندس مامي کي موڪليو ته هيمونءَ کان معافي نامي تي صحيح وٺي اچي ته کيس معافي ملي ويندي. پر هيمونءَ اهڙي معافيءَ کان نابري واري ڇڏي ۽ چيائين ته مون اهڙو ڪو به ڏوهه ڪو نه ڪيو آهي جنهن تي مون کي پڇتاءَ هجي پوءِ معافي ڇاجي؟ جڏهن سندس ماءُ ساڻس ملڻ آئي ته هن به کيس اها ڳالهه ڪئي ته معافي نامي تي صحيح ڪري ڏي پر هن سورهيه نوجوان ايئن ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. چون ٿا ته هو جيل ۾ خوش رهندو هو، کيس ٻڌايل ڦاسيءَ جي سزا جو ڪو به خوف نه هو. اتي اڪثر چوندو رهندو هو ته هنن فرنگين کي هن ديس مان ڀڄائڻو آهي، جي آزاد ٿيس ته ان کان به وڌيڪ ڪم ڪندس جي نه ته پوءِ هڪ بهادر جو موت مرندس. هيمون ڪالاڻيءَ کي پاڻمرادو معافي نه ڏني وئي، 21 جنوري 1943ع تي هيمون ڪالاڻي کي 19 سالن جي عمر ۾ سينٽرل جيل سکر ۾ ڦاسي ڏني وئي. سچ پچ ته هيمون ڪالاڻي اسان سنڌين جي تاريخ جو فخر جوڳو، اُتساهيندڙ ۽ عظيم ڪردار آهي.

23 مارچ 1931ع انقلابي ڀڳت سنگهہ جي ڦاسي جو ڏينهن BHAGAT SINGH FAISALABAD 28 SEPTEMBER 1907

 23 مارچ 1931ع 

انقلابي ڀڳت سنگهہ جي ڦاسي جو ڏينهن

ڀڳت سنگهه پنجاب صوبي جي ضلعي لائل پور(فيصل آباد) جي ڳوٺ’بنگيانوالا/بنگاهه‘ ۾ 28 سيپٽمبر 1907ع تي ڄائو. سندس والد جو نالو ڪشن سنگهه ۽ ماءُ جو نالو ودياوتي هو. هن کي انقلابي ۽ ترقي پسند نظريا ورثي ۾ مليا هئا، ڇو جو هن جو پيءُ ڪشن سنگهه ۽ چاچو تحريڪ آزاديءَ جا سرگرم ڪارڪن هئا ۽ سندس ڏاڏو ارجن سنگهه پڻ ڀارت جي ’هندوآريا سماج پارٽي‘ جو رهنما هو.ڀڳت سنگهه پنهنجي عملي سياست جو آغاز 12 سالن جي عمر ۾ ڪيو.جڏهن سن 1919ع ۾ ويساکي جي موقعي تي انگريز سرڪار طرفان نافذ ڪيل رولٽ ايڪٽ (هن قانون مطابق ڪنهن به شهري کي مقدمو هلائڻ کانسواءِ حراست ۾ وٺي سگهجي ٿو) جي خلاف جليا نوالا باغ ۾ ٿيندڙ احتجاج ۾ ’جنرل ڊائر‘ احتجاج ڪندڙن تي گوليون هلائڻ جو حڪم جاري ڪيو، جنهن کانپوءِ ڏسندي ئي ڏسندي لاتعداد ماڻهو برطانوي پوليس جي گولين جو کاڄ ٿي ويا. انهيءَ واقعي کانپوءِ ڀڳت سنگهه انگريز سامراج خلاف زوردار آواز بڻجي اڀريو. سندس تحريڪ کي مضبوط ڏسي انگريزن کيس خريد ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر هن صاف انڪار ڪيو. شروعات ۾ هي مهاتما گانڌي جو پيروڪار هو، پر جڏهن 20 فيبروري 1921ع تي ننڪانه صاحب گوردوارا ۾ بيگناهه انسانن جو قتل عام ڪيو ويو، تڏهن هن مهاتماگانڌي جي عدم تشدد تحريڪ کان علحدگي اختيار ڪئي ۽ هن جو مڃڻ هو ته گوليءَ جو جواب گوليءَ سان ڏجي. هي ’هندستان سوشلسٽ ريپبليڪن ايسوسيئيشن‘،’ڪيرتي ڪسان پارٽي‘ ۽ ’نوجوان ڀارت سڀا‘ نالي تنظيمن جو ڪارڪن پڻ رهيو ۽ انقلاب پسندن ۾ شامل ٿي تحريڪ آزاديءَ جو سرگرم ڪارڪن بڻجي ويو.1928ع ۾ برطانوي سائمن ڪميشن جي آمد تي لاهور ريلوي اسٽيشن تي تحريڪ آزادي ۾ شامل جماعتن احتجاجي مظاهرو ڪيو. احتجاج ڪندڙن تي برطانوي سينيئر سپرنٽنڊنٽ پوليس جيمس اسڪاٽ جي حڪم تي لاٺي چارج ڪئي وئي، جنهن ۾ ڪيترائي ڪارڪن لاله لجپت راءِ سميت زخمي ۽ ڪجهه مارجي ويا. ان تي ڀڳت سنگهه پنهنجن ساٿين شورام راج گرو،سک ديو ۽ چندرشيکر آزاد سان ملي برطانوي پوليس اهلڪار جيمس اسڪاٽ جي قتل جو منصوبو جوڙيو، پر غلطيءَ ۾ جيمس اسڪاٽ جي جاءِ تي هن اسسٽنٽ سپرنٽينڊنٽ پوليس ’سانڊرز‘ نالي ٻئي پوليس اهلڪار کي گوليون هڻي قتل ڪري ڇڏيو. ان کانسواءِ 8 اپريل 1929ع تي پنهنجي ساٿين سان ملي لاهور جي پنجاب اسيمبليءَ ۾ ’انقلاب زنده باد‘ ۽ ’جيئي هندستان‘ جا نعرا هڻندي ٻه بم جا ڌماڪا ڪيا. انهن ڪارروائين کانپوءِ برطانوي پوليس هن جي گرفتاري لاءِ ڇاپا هڻڻ شروع ڪيا ۽ آخرڪار هي پنهنجي ساٿين سميت ڪشمير بلڊنگ لاهور مان گرفتار ٿيو. ڀڳت سنگهه ۽ سندس ساٿي سک ديو تي 3 سال ڪيس هليو، آخرڪار ڀڳت سنگهه ۽ سندس ساٿي سک ديو کي ڦاسيءَ جي سزا جو حڪم ٻڌايو ويو ۽ 23 مارچ 1931ع تي هنن ٻنهي ديش ڀڳتن کي لاهور ۾ شاد مان چوڪ تي ڦاسيءَ ڏيئي. ستلج درياهه جي ڪناري تي ٻنهي جا لاش ساڙيا ويا، جتي بعد ۾ ڀڳت سنگهه جو يادگار قائم ڪيو ويو.

ڇا اسان جي حڪمرانن 23 مارچ قرارداد لاهور جي پاسداري ڪئي؟ 23 MARCH 1940

 23 مارچ حوالي سان لکيل

ڇا اسان جي حڪمرانن 23 مارچ قرارداد لاهور جي پاسداري ڪئي؟

ذوالفقار قادري

پاڪستان جي سياسي تاريخ بہ عجيب ويساهه گهاتين سان ڀري پئي آهي، 23 مارچ واري ڏينهن سرڪاري عمارتن کي روشنين سان سينگاريو وڃي ٿو ، پاڪستان جي هٿياربند فوج جا دستا پنهنجي قومي هيروز جي قبرن تي سلامي ڏين ٿا باني پاڪستان قائد اعظم محمد علي جناح ۽ علامہ اقبال جي مزارن تي گارڊ آف آنر پيش ڪيو ٿو وڃي، 23 مارچ 1940ع واري لاهور ٺهراءَ کي قرارداد پاڪستان سڏيو وڃي ٿو ، اسان جي سرڪاري درسي نصاب ۾ 1940ع واري لاهور قرارداد جو وڏي فخر سان ذڪر ڪيو وڃي ٿو ، پر ان قرارداد جي باري ۾ حقيقي سچ کي لڪايو وڃي ٿو پر حقيقت هي آھي تہ ان وقت محمد علي جناح جي قيادت ۾ برصغير جي مسلمانن الڳ وطن جي جدوجهد پئي ڪئي ان کان اڳ سنڌ  جي سياسي اڪابرن جي بمبئي پريزيڊنسي کان سنڌ کي الڳ ڪرڻ واري جدوجهد آخر رنگ لاتو ۽ پهرين اپريل 1936ع تي سنڌ کي باضابطہ بمبئي پريزيڊنسي کان الڳ ڪري کيس الڳ صوبي جو درجو ڏنو ويو ان بعد 1937ع ۾ گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ 1935ع تحت عام چونڊون ڪرايون ويون ۽ سنڌ آئين ساز اسمبلي جو قيام عمل ۾ آيو ، 1938ع ۾ سنڌ برصغير هندستان جو پهريون صوبو هو، جنهن جي قانون ساز اسيمبلي مسلمانن لاءِ هڪ الڳ وطن جو مطالبو ڪيو هو، جڏهن ته ان وقت پنجاب جا ٽوانه، ممدوٽ، نون، دولتانه وغيره ته مسلم ليگ ۽ قائد اعظم جا مخالف هئا، 1937ع جي چونڊن ۾ سموري متحده پنجاب مان صرف ٻه مسلم ليگي ميمبر چونڊجي      سگهيا هئا، هڪ ملڪ برڪت علي ٻيو راجا غضنفر علي. جڏهن ته مسلم ليگ جي مقابلي ۾ انگريزن سان ويجهڙائپ رکندڙ پارٽي يونينسسٽ پارٽي اڪثريت سان کٽيو هو، مسلم ليگ جي حامي کٽيل ٻن ميمبرن مان به هڪ راجا غضنفر پارلياماني سيڪريٽري عهدو ملڻ تي مسلم ليگ ڇڏي ويو هو، جڏهن ته نواب مظفر علي قزلباش اڳ ئي مسلم ليگ ڇڏي چڪو هو، اڪثر دانشور ۽ ليکڪ 1940ع جي لاهور واري قرارداد کي قرارداد پاڪستان سڏين ٿا،

جيڪڏهن تاريخ تي نظر وجهبي ته لاهور ۾ آل انڊيا مسلم ليگ جو ڪنوينشن ڪوٺرائڻ قائد اعظم محمد علي جناح جي مجبوري هئي، ڇو ته لاهور ان وقت گڏيل پنجاب جي گادي وارو هنڌ هو ۽ پنجاب تي حڪمراني ڪندڙ يونينسسٽ پارٽي ته پاڪستان جي قيام جي مخالف هئي، لاهور ۾ سموري متحده هندستان جي مسلم اڪابرن جي اجلاس ڪوٺرائڻ جو مقصد قائد اعظم پاران پنجاب جي چوڌرين، ملڪن ۽ نوابن مٿان دٻاءُ وجهڻ هو، لاهور ۾ آل انڊيا مسلم ليگ جو اهو اجلاس ٽي ڏينهن هليو، اجلاس کان چار ڏينهن اڳ لاهور ۾ هڪ سانحو پيش آيو، جڏهن علامه مشرقي جي خاڪسارن پابندي ٽوڙي لاهور ۾ پريڊ ڪئي، جنهن کي روڪڻ لاءِ پوليس فائرنگ ڪئي، جنهن ۾ اٽڪل پنجٽيهه خاڪسار مارجي ويا هئا، اهڙي ڇڪتاڻ واري صورتحال ۾ لاهور وارو اجلاس شروع ٿيو، 23 مارچ 1940ع تي لاهور جي منٽو پارڪ ۾ شروع ٿيندڙ آل انڊيا مسلم ليگ جي ڪنوينشن ۾ شير بنگال اي ڪي فضلِ حق هڪ قرارداد پيش ڪئي ته، ” برصغير جا اهي علائقا جتي مسلمانن جي عددي اڪثريت آهي، مثلا اتر اولهه، اتر اوڀر هندستان انهن جي جاگرافيائي حد بندي ۽ جداگانه تصور کي تسليم ڪندي انهن کي آزاد مملڪتون مڃيو وڃي، انهن کي خودمختياري ۽ حاڪميت اعليٰ جو حق حاصل هوندو، 23 مارچ 1940ع واري لاهور قرارداد ۾ ڪٿي به پاڪستان نالي ملڪ جو ذڪر ئي ڪو نه ٿيل آهي، قائد اعظم محمد علي جناح جي زير صدارت ٿيندڙ آل انڊيا مسلم ليگ جي ان اجلاس ۾ سموري متحده هندستان جي مسلم نمائندن شرڪت ڪئي، ان قرارداد جي چوڌري خليق الزمان، پنجاب مان مولانا ظفر علي خان سرحد مان سردار اورنگزيب خان، سنڌ مان شيخ عبدالمجيد سنڌي سائين جي ايم سيد ٖ سر عبدالله هارون خانبهادر محمد ايوب کهڙو ۽ بلوچستان مان قاضي عيسيٰ تائيد ڪئي ۽ پوءِ سموري ڪنوينشن ان قرارداد جي منظوري ڏئي ڇڏي، چوڻ وارا چون ٿا ته ان قرارداد جو ڊرافٽ سر سڪندر حيات جي مرضي سان لکيو ويو هو، جنهن آزاد ٿيندڙ تمام مسلم اڪثريتي علائقن جي فيڊريشن بجاءِ ڪنفيڊريشن جي تجويز پيش ڪئي هئي، پر مسلم ليگ تي قابض هڪ گروهه جي دٻاءُ ۾ اچي ان وقت جي مسلم ليگي قيادت ڪنفيڊريشن جي تجويز کي رد ڪري ڇڏيو، جنهن جي ردعمل طور پنجاب جي وزير اعظم سر سڪندر حيات 11 مارچ 1941ع تي پنجاب اسيمبلي ۾ تقرير ڪندي چيو هو ته، ”اسان کي اها آزادي نه کپي جو هڪ حصي تي مسلمانن جو راڄ هجي ۽ ٻئي حصي تي هندن جي حڪومت هجي، جيڪڏهن پاڪستان جي معنيٰ اها ئي آهي ته پوءِ اسان جو اهڙي آزادي سان ڪو تعلق ڪونهي، اسان کي پنجاب لاءِ صحيح معنيٰ ۾ آزادي کپي، جيڪڏهن ائين نه ٿو ڪيو وڃي ته پوءِ پنجاب، پنجاب ئي رهندو، پنجن دريائن جو ديس جيڪو هميشه کان رهندو آيو آهي، سندس اهڙي تقرير تي پنجاب اسيمبلي جي ڪنهن به ميمبر احتجاج نه ڪيو، 3 مارچ 1943ع تي سائين جي ايم سيد سنڌ اسمبلي ۾ پاڪستان جي قيام لا۽ قرارداد پيش ڪري ميمبرن کان رٿ منظور ڪرائي ٖ سنڌ اسمبلي جو ايوان 60 ميمبرن تي مشتمل هو ٖ ايوان ۾ موجود 24 ميمبرن قيام پاڪستان جي قرارداد جي حمايت ڪئي ۽ 3 ميمبرن قرارداد جي مخالفت ڪئي جڏھن تہ 33 ميمبرن اجلاس ۾ موجود ئي نہ هئا ٖ پاڪستان جي قيام جي واري رٿ جي جن ميمبرن حمايت ڪئي انهن ۾ سيد غلام مرتضئ شاهہ ( سائين جي ايم سيد ) ٖ شیخ عبدالمجید سنڌي ٖ خانبهادر الله بخش ڪي گبول ٖ خانبهادر حاجی امیر علي لاهوري ٖ جناب ارباب توڳاچي ٖ میر بندهہ علي خان ٽالپر ٖ میر غلام علي خان ٽالپر ٖ سر غلام حسین هدايت الله ٖ خانبهادر غلام محمد اسراڻ ٖ خانبهادر سید غلام نبي شاهہ

11۔ پیر الاهي بخش نواز علي ٖ نواب حاجي ڄام جان محمد ٖ مسز جینو ٻائي جي الانا ٖ سردار قیصر خان مگسي ٖ سید محمد علي شاھ ٖ خانبهادر محمد ایوب کهڙو ٖ حاجی محمد هاشم گزدر ٖ جناب محمد عثمان سومرو ٖ جناب محمد یوسف چانڊيو ٖ سید نور محمد شاھ ٖ رئیس رسول بخش خان انڙ ٖ جناب علي گوهر خان مهر ٖ جناب شمس الدین خان بارڪزئي ٖ خان صاحب سهراب خان سرڪي شامل هئا جڏھن تہ قرارداد جي مخالفت ۾ ووٽ ڪندڙ ميمبرن ۾ را۽ صاحب گوڪلداس میول داس ٖ ڊاڪٽر هيمنداس آر واڌواڻي ۽ جناب لالو مل آر موٽواڻي شامل هئا

اڳتي هلي سن 1946ع ۾ دهلي جي آل انڊيا مسلم ليگ اجلاس ۾ چوڌري خليق الزمان هڪ ترميمي قرارداد پيش ڪندي، آزاد خودمختيار، جداگانه، مسلم رياستن واري تصور کي ختم ڪندي هڪ الڳ ملڪ پاڪستان جي قرارداد پيش ڪئي، ان اجلاس ۾ 23 مارچ 1940ع تي لاهور واري قرارداد پيش ڪندڙ شير- بنگال مولوي فضل حق  کي سڏائڻ ته ٺهيو مورڳو ان کي مسلم ليگ مان ئي خارج ڪيو ويو. چوڌري خليق الزمان  جڏهن دهلي ڪنوينشن  ۾ پاڪستان واري قرارداد پيش ڪئي ته هڪ بنگالي اڳواڻ ابوالاهاشمان ان تي سخت احتجاج ڪيو ته 23 مارچ واري قرارداد ۾ ڪنهن به قسم جي ترميم قبول نه ڪئي ويندي، اهو فيصلو آزاد ٿيندڙ مسلم اڪثريتي رياستن تي ڇڏيو وڃي ته هو پاڪستان جوڙين ٿيون يا خودمختيار حيثيت ۾ رهڻ چاهين ٿيون، پر ان بنگالي اڳواڻ ابو الاهاشم کي اجلاس مان ئي تڙي ڪڍيو ويو، سنڌ اسيمبلي مان سائين جي ايم سيد جي ڪوششن سان پاڪستان جي حق ۾ ٺهراءُ منظور ٿيو، پر پاڪستان جي تاريخ جي پهرين ڌانڌلي بہ سائين جي ايم سيد سان ڪري کيس اليڪشن ۾ هارايو ويو پاڪستان جي قيام لاءِ جيتريون قربانيون بنگالين ۽ سنڌين ڏنيون ايتريون ئي تڪليفون وري بنگالين ۽ سنڌين ڀوڳيون آهن. بلوچستان جي خان آف قلات ته آزاد رهڻ جو اعلان ڪيو هو، اها ٻي ڳالهه آهي ته 14 آگسٽ 1947ع بعد گورنر جنرل قائد اعظم محمد علي جناح جي حڪم تي چيف آف اسٽاف جنرل اڪبر خان اتي تعينات فوجي يونٽن کي آرڊر ڏئي خان آف قلات کي گرفتار ڪري قلات تي چڙهائي ڪري زوري قلات اسٽيٽ کي پاڪستان ۾ شامل ڪري ڇڏيو، پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ملڪ کي ڪئين مسئلا درپيش هئا، سڀ کان پهريائين نئين ملڪ لاءِ گادي جي هنڌ جي تلاش هئي، صرف ٻه ٽي شهر اهڙا هئا، جيڪي گادي وارو هنڌ ٿي پئي سگهيا، انهن ۾ ڪراچي، ڍاڪا ۽ لاهور شامل هئا، ڍاڪا وڃڻ لاءِ هندستان پار ڪري وڃڻو پئي پيو، جيستائين لاهور جو تعلق هوته هڪ ته اهو هندستان کان صرف ڪجهه ڪلوميٽرن تي واقع هو، ٻيو ته ريڊ ڪلف ايوارڊ به 17 آگسٽ تي ڏنو ويو، آزادي جي ٽن ڏينهن بعد خبر پئي ته لاهور کي به پاڪستان ۾ شامل ڪيو پيو وڃي. سو ڪراچي کي نئين آزاد ٿيل ملڪ پاڪستان جي گادي جو هنڌ بڻائي مرڪز حوالي ڪيو ويو، سنڌ واحد صوبو هو، جنهن پنهنجي خزاني مان مرڪزي سرڪار کي پنجٽيهه ڪروڙ ادا ڪري هن نئين ملڪ جي گاڏي کي هلڻ جهڙو بڻايو، اڄ جڏهن قرارداد پاڪستان تي خوشي جا شادمانه پيا ٿا وڄن، ڪنهن سنڌ جي سورن کي ڏٺو آهي ته جنهن سنڌ هن ملڪ کي هلائڻ لاءِ پنهنجا حيلا وسيلا حوالي ڪيا، ان سنڌ جا ماڻهو بک، بيروزگاري، معاشي بدحالي کي منهن پيا ڏين، ناانصافي ۽ ڏنڊي جي زور تي هي ملڪ هلائڻ جو نتيجو اهو نڪتو جوبنگالين توبهہ زاري ڪري پنهنجي جان آجي ڪرائي، بهتر ٿيندو تہ هاڻ ملڪ کي 23 مارچ 1940ع منٽو پارڪ لاهور واري اصل قرارداد تحت برابري جي بنيادن تي هلايو وڃي انهيء ۾ پاڪستان جي بهتري ٖ خوشحالي ٖ ترقي ۽ بقا آھي

ڄ کان 36 سال اڳ ٿيل واقعو 23 مارچ 1986ع جڏھن سينٽرل جيل سکر جي ڦاسي گهاٽ مان 34 موت جي سزا جا قيدي فرار ٿيا

 اڄ کان 36 سال اڳ ٿيل واقعو

23 مارچ 1986ع

جڏھن سينٽرل جيل سکر جي ڦاسي گهاٽ مان 34 موت جي سزا جا قيدي فرار ٿيا

ذوالفقار قادری

جنرل ضياء جي مارشل لا ۾ هونئن تہ سڄي ملڪ ڀوڳيو پر سنڌ ٻين صوبن جي نسبت وڌيڪ مصيبتن ۾ رهي ٖ جنرل ضياء جي دور ۾ جديد هٿيارن ٖ هيروئن ۽ ٻي منشيات جو وڪرو ۽ واهپو ٖ مذھبي ۽ لساني انتهاپسند گروهن جو وڌڻ ۽ ويجهڻ ٖ انهن جي سرپرستي ٖ ڌاڙيل ۽ ڪلاشنڪوف ڪلچر کي هٿي وٺرائڻ جنرل ضياء دؤر جا سنڌ لا۽ تحفا هئا جنهن جو خميازو اڃا تائين سنڌ ڀوڳي پئي ٖ ذوالفقار علي ڀٽي جي ڦاهي ٖ ايم آر ڊي تحريڪ ۾ سنڌين جي تاريخي ويڙھاند ٖ بدليل عالمي صوتحال جنرل ضياء کي مجبور ڪيو تہ ملڪ کي گهڻو وقت مارشل لا جي سهاري هلائي نہ سگهجي ان لا۽ ملڪ ۾ جمهوريت جي نالي ۾ نئون ناٽڪ رچائڻو پوندو سو جنرل ضياء 25 فيبروري 1985ع تي ملڪ ۾ غير جماعتي چونڊون منعقد ڪرايون جنهن جي نتيجي ۾ آيل اسمبلي 24 مارچ 1985ع تي مرحوم محمد خان جوڻيجو کي پاڪستان جو وزيراعظم  ۽ سنڌ صوبائي اسمبلي 6 اپريل 1985ع تي سيد غوث علي شاه کي وزيراعلئ سنڌ منتخب ڪيو ٖ وزيراعلئ سيد غوث علي شاه جي سنڌ ڪابينا ۾ جيل خانہ واري وزارت سيوهڻ لڳ ڳوٺ آراضي سان تعلق رکندڙ سيد ڪوڙل شاه جي حوالي ڪئي وئي ٖ اهي 22 ۽ 23 مارچ 1986ع جي وچ واري رات جا اٽڪل سوا ٻہ ٿي رهيا هئا تہ سينٽرل جيل سکر جيڪو محفوظ ترين جيل سڏيو ويندو هو ٖ اوچتو جيل جي چوڌاري ڇتي فائرنگ ۽ ڌماڪن جا آواز اچڻ شروع ٿي ويا ٖ ڪلاشنڪوف ٖ جي ٿري رائفلن جي فائرنگ سان سمورو جيل گونجڻ لڳو ٖ ننڊ پيل قيدي خوف ۾ مبتلا ٿي ويا گهڻن ائين پئي سمجهيو تہ شايد ڪنهن دشمن ملڪ حملو ڪيو هجي ٖ جيل جي برجين تي تعينات جيل عملدارن جوابي فائرنگ ڪئي پر حملا آورن جلد ئي جيل جي برجين تي تعينات عملي کي خاموش ڪرائي ڇڏيو حملا آورن جيل جي ٽاور نمبر 4 ۽ ٽاور نمبر 5 جيڪي جيل جي عقبي ديوار جي درميان هئا اتي جي مرڪزي ديوار تي ڏاڪڻيون رکي سڀ کان پهرين بجلي جي خاردار تارن کي ڪٽي رسين ذريعي جيل ۾ داخل ٿي چڪا هئا سندن ٽارگيٽ سينٽرل جيل سکر جو ڦاسي گهاٽ وارڊ ھو جديد هٿيارن جي فائرنگ جو آواز جيل جي ڦاسي گهاٽ واري وارڊ مان صاف اچي رهيو هو ٖ هر قيدي کي پنهنجي سر جي لڳل هئي جيڪو جتي ستو پيو هو بيرڪن ۽ کولين ۾ محفوظ جا۽ جي آڙ ۾ پناه وٺيو ليٽيو پيو هو ٖ ٻئي طرف حملا آور ڪلاشنڪوفن ۽ جي ٿري رائفلن جي برسٽن سان ڦاهي گهاٽ جي وارڊ ۾ داخل ٿي کولين جي دروازن جا تالا ٽوڙي رهيا هئا ڦاسي گهاٽ ۾ اڪثر اهي ڌاڙيل قيد هئا جن کي سيشن ڪورٽن ۽ اسپيشل ملٽري ڪورٽن موت جون سزا ٻڌائي چڪيون هيون شديد فائرنگ ڪجهہ وقت کان بعد بند ٿي وئي ان بعد جيل عملو ٖ قانون لاڳو ڪندڙ ادارا ۽ پوليس بہ پهتي پر ان وقت تائين حملا آور ۽ قيدي فرار ٿي چڪا هئا ٖ ان حملي ۽ فائرنگ جي نتيجي ۾ ٻہ قيدي نواب لولائي ۽ لقمان ميربحر سان گڏ هڪ جيل عملدار گل محمد مارجي ويا جڏھن تہ جيل سپرنٽنڊنٽ غلام محمد ساريو سان گڏ جيل جا عملدار محمد ظفر ٖ دين محمد ٖ شير محمد ۽ رحيم بخش ڀٽو سخت زخمي ٿيا ٖ سمورو جيل سيل ڪري تمام بيرڪن جي تلاشي جو سرچ آپريشن ڪيو ويو تہ خبر پئي ڦاهي گهاٽ مان سزاء موت جا 34 خطرناڪ قيدي ڌاڙيل فرار ٿي چڪا آھن ان بعد سينٽرل جيل سکر جي اسسٽنٽ سپرنڊنٽنٽ محمد اسماعيل پٽ سراج الدين راجپوت جي مدعيت ۾ پوليس اسٽيشن روهڙي تي ايف آ۽ آر نمبر 39/1986 داخل ڪرائي وئي جنهن ۾ چيو ويو تہ 23 مارچ جي رات جو 2 بجي ڌاران 50 کان 60 جديد هٿيارن سان مسلحہ جوابدار جيل جي پوئين پاسي کان ٽاور نمبر 4 ۽ ٽاور نمبر 5 جي عملي تي حملو ڪري انهن کي بي وس ڪري هٿياربندن مان ڏھہ ٻارهن کن هٿياربند جيل اندر داخل ٿي ڦاسي گهاٽ جي وارڊ تي حملو ڪري ڦاسي گهاٽ جي کولين جا تالا ٽوڙي 34 ڦاهي گهاٽ جا خطرناڪ قيدي آزاد ڪرائي فرار ٿي ويا جيل عملي انهن حملاآورن سان مذاحمت ڪئي ٖ حملا آورن جي فائرنگ ۾ هڪ جيل عملدار گل محمد زنگيجو ۽ ٻہ قيدي نواب لولائي ۽ لقمان ميربحر مارجي ويا جڏھن تہ جيل سپرنڊنٽنٽ غلام محمد ساريو سميت رحيم بخش ڀٽو ٖ محمد ظفر ٖ دين محمد ٖ شير محمد شديد زخمي ٿيا جوابدار فرار ٿيندي وقت جيل جي سيڪيورٽي عملي کان پنج رائفلون بہ کسي فرار ٿي ويا ٖ ڦاسي گهاٽ مان جيڪي ڌاڙيل قيدي فرار ٿيا انهن ۾ 

1 - جان محمد عرف جانو آرائين

2 - علي گوهر ڏيپاراڻي چانڊيو

3 - دادن عرف دادو مرزاڻي چانڊيو

4 - دادو عرف دادن چانڊيو خيرپورناٿن شاهہ وارو

5 - غلام سرور عرف سرو چانڊيو

6 - جان محمد عرف جانو ڪورائي

7 - گلشير چانڊيو

8 - وزير خشڪ

9 - اسماعيل خشڪ

10 - اڪبر لولائي

11 - علي حسن ڪاڪيپوٽو

12 - طاهر واسو

13 - قادو سرگاڻي

14 - بگو سيٺار

15 - علي احمد بالادي

16 - رحمون معرفاڻي

17 - غلام محمد عرف غلامون چانڊيو

18 - شھزادو عرف شادو

19 - نياز شاهاڻي

20 - خادم عرف خادو چانڊيو

21 - غلام شبير کوکر

22 - عزيزالله کوکر

23 - سرائي محمد خان گوپانگ قمبر وارو

24 - سومر گوپانگ

25 - بشير سومرو عرف بشو ڊکڻ

26 - غفور راجپوت

27 - رمضان عرف رمضو چانڊيو

28 - اڪبر عرف اڪو چانڊيو

29 - ستار ڀٽو

30 - غلام الله کوسو

31 - محمد پيرل

32 - عمر چانڊيو

33 - منظور شاهہ

34 - محمد سڊ شامل هئا 

جڏھن تہ حملا آور ڌاڙيل اها ايڏي وڏي ڪاروائي ڪري بغير ڪنهن نقصان جي سلامتي سان فرار ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا ٖ سکر سينٽرل جيل جي ڦاهي گهاٽ مان فرار ٿيل قيدين مان تہ ٽن ڄڻن علي گوهر ڏيپاراڻي چانڊيو ٖ دادن مرزاڻي چانڊئي ۽ سرائي محمد خان گوپانگ جو تعلق منهنجي اباڻي شهر قمبر سان هوٖ ٖ ان واقعي بعد آ۽ جي جيل خانہ جات سينٽرل جيل سکر جي سپرنڊنٽنٽ غلام محمد ساريو ۽ ٻئي عملي کي معطل ڪيو ٖ سنڌ سرڪار جسٽس عبدالرزاق ٿهيم جي سربراهي ۾ عدالتي ڪميشن قائم ڪيو ٖ  محمد اقبال قادري ايس ايڇ او روهڙي هو جيڪو جاچ آفيسر پڻ مقرر ڪيو ويو ٖ جنهن پنهنجي رپورٽ ۾ جيل عملي جي غفلت ۽ ملوث ھئڻ جي رپورٽ ڏني گڏوگڏ ھن پنهنجي رپورٽ ۾ ڄاڻايو تہ جيل ٽوڙڻ ۾ مختلف ڌاڙيلن ٖ يعقوب چانڊيو ٖ جمع خشڪ ٖ جانو آرائين ٖ علي گوهر ڏيپراڻي ٖ دادن مرزاڻي ٖ علي حسن ڪاڪيپوٽو جي ٽولن ڪٺ ڪري جيل تي حملو ڪيو ۽ پنهنجا ساٿي آزاد ڪرايا ٖ سينٽرل جيل سکر ٽٽڻ واري واقعي بعد سنڌ جي امن امان جي صورتحال جيڪا اڳ ۾ ابتر هئي ويتر وڌيڪ بگڙجي وئي سنڌ جي ماڻھن جيڪو ڀوڳيو اهو پڻ ھڪ الڳ داستان آھي

هن کان اڳ 1981ع ۾ سينٽرل جيل سکر مان مير عارباڻي ۽ آندل ڪوري فرار ٿيا ٖ ان واقعي کي اڃا ڪجهہ عرصو ئي گذريو تہ 1982ع ۾ سينٽرل جيل سکر مان پرو چانڊيو ٖ علي گوهر چانڊيو ٖ جنسار چانڊيو ٖ غلام عمر مغيري سميت ست ڌاڙيل فرار ٿي ويا

Malik Riaz Pakistan's largest psychologist Born on February 8, 1954, ملڪ رياض پاڪستان جو وڏي ۾ وڏو ماهر نفسيات

 چون ٿا تہ موجوده عدم اعتماد تحريڪ ۾ ملڪ رياض جي بہ سيڙپڪاري ٿيل آھي

ملڪ رياض پاڪستان جو وڏي ۾ وڏو ماهر نفسيات

پاڪستان جي کرب پتي ملڪ رياض سيالڪوٽ جي هڪ غريب گهراڻي ۾ 8 فيبروري 1954ع تي جنم ورتو ملڪ رياض کي غربت سبب مئٽرڪ کان پو۽ ملازمت ڪرڻي پئي 

1 - زندگي جي شروعات هڪ پرائيويٽ ٺيڪيدار وٽ ڪلارڪ بڻجي ڪيائين ڪجهہ وقت کان پو۽ ڪلارڪ جي نوڪري ڇڏي ڏنائين

2 - ان بعد فوجي ڇانوڻين ۾ آفيسن ۽ فوجي ڪوارٽرن کي رنگ ۽ پلستر جا ننڍڙا ٺيڪا کڻڻ لا۽ حوالدارن ٖ ليفٽننٽ ۽ ڪيپٽن رينڪ جي ھيٺين رينڪ جي آفيسرن جي آفيس ٻاهران ڪلاڪن جا ڪلاڪ انتظار ۽ ايلاز منٿون ڪندو هو

3 - ننڍڙي اسٽيٽ ايجنٽ طور فوجين کي ملندڙ پلاٽن جا ڪميشن تي سودا ڪرائڻ

4 - هڪ نيوي جي ايڊمرل سان ملي “ بحريہ “ نالي اسڪيم جو آغاز

5 - فوجين کي ترغيب ڏئي بحريہ ۾ سيڙپ ڪاري ڏانهن مائل ڪرڻ

6 - فوجين کي رٽائرڊ ٿيڻ بعد “ بحريہ “ ۾ ملازمت ڏئي پنهنجو ملازم بنائڻ

7 - ملڪ جي سياستدانن آصف علي زرداري ٖ نواز شريف ٖ عمران خان سميت قوم پرستن تائين سان سٺا لاڳاپا قائم ڪيائين

* اعتزاز احسن سميت ملڪ جا ناميارا وڪيل سندس ڪمپني جا وڪيل آھن

پو۽ وري ملڪ رياض جو هڪ ٻيو ناٽڪ شروع

* بکين ٖ مسڪينن ۽ غريبن کي “ بحريہ دسترخوان “ جي ماني کارائي “ ان داتا “ جو روپ ماڻڻ

* مريضن لا۽ “ بحريہ اسپتال “ جوڙائي “ مسيحا “ جو روپ ڪيائين

* صحافين ۽ ٽي وي اينڪر پرسن کي پلاٽن ٖ پئسن ۽ غيرملڪي تفريحي سفرن ڪرائڻ جون نوازشون

* سياستدانن کي گهر ۽ گاڏيون گفٽ ڏيڻ

* نيڪ بيورو ڪريٽن کي حج ۽ عمره ڪرائڻ

* عياش آفيسرن کي آمريڪا ۽ يورپ جا ٽوئر ڪرائڻ

* ججن ٖ جرنيلن ۽ سياستدانن کي ڪاروباري بزنس پارٽنر بنائڻ

* عام ماڻھو لا۽ مسجدون جوڙائڻ

* اڪثر مولوي صاحبن جي مسجدن ۽ مدرسن جي مالي سهائتا ڪرڻ

* ٽي وي چينل ۽ اخباري مالڪن کي ڪروڙن جا اشتهار

هاڻي ڪير بچيو جيڪو ملڪ رياض کان مستفيض نہ ٿيو هجي

اوهان فيصلو ڪيو پاڪستان ۾ ملڪ رياض کان وڏو ڪو ماهر نفسيات ٿي سگهي ٿو ؟

ملڪ رياض بابت پاڪستان جي نامور دفاعي ۽ فوجي تجزيہ نگار عائشہ صديقہ جا ڪتاب پڙھڻ جوڳا آھن

ملڪ رياض سپريم ڪورٽ جي فيصلي مطابق بحريہ ٽاؤن جي زمينن جا جيڪي چار سؤ سٺ 460 ارب روپيا ستن سالن ۾ ڏيندو ان عرصي دوران ملڪ جا 2 وزيراعظم ٖ 2 صدر مملڪت  ٖ 3 آرمي چيف ۽ 5 سپريم ڪورٽ جا چيف جسٽس تبديل ٿي چڪا هوندا ان ڳالهہ جي بہ پڪ ناهي تہ انهن چار کرب سٺ ارب ( 460 ارب ) روپين مان سنڌ جي ماڻھن کي لاڀ ملندو يا نہ؟

Malik Riaz Pakistan's largest psychologist Born on February 8, 1954,

 They say that in the current antitrust movement, Malik Riyadh is invested

 Malik Riaz Pakistan's largest psychologist

 Born on February 8, 1954, in a poor family in the neighboring country of Riyadh Sialkot, Pakistan's Riyadh Riaz was forced to work after poverty.

 1 - Starts life as a private contractor to Clark Sometime afterwards he was assigned to Clark's job.

 2 - Later in the military bases, the officers and military quarters had to wait hours outside the offices of Lieutenant and Captain Rank's lower rank officers in the courtyards to carry small plates of paint and plaster.

 3 - Bargaining on the commission of plots received by the troops as a small State agent

 4 - Launches a "Navy" scheme with a Navy Admiral

 5 - Encourage troops to invest in the Navy

 6 - Enlisting in the "Navy" after retiring troops.

 7 - Politicians of the country establish good relations with nationalists including Imran Khan in Nawaz Sharif

 * Amitaz Ahsan's renowned lawyers in the country are his company's lawyers

 Then start another drama of Malik Riyadh

 * Feeding the poor and the poor in the bookstore through the navy's "breadbasket" earning the form of "The Datta"

 * Navy Hospital built "Messiah" for patients

 * Journalists and TV anchor personnel receive plots and foreign entertainment trips

 * Give politicians a home and automobile gift

 * Hajj and Umrah to the good bureaucrats

 * Tours of US and Europe tours to luxury offices

 * Make generals and politicians business leaders in judges

 * Build mosques for the common people

 * Supporting the mosques and madrassas of most Maulvi saints

 * Millions of ads for TV channels and newspaper owners

 Now, who is left who did not benefit from Riyadh?

 Have you decided that there can be a greater psychologist in Pakistan than Riyadh?

 Aisha Siddiqui, a renowned defense and military analyst for Malik Riyadh, is reading books

 According to the judgment of Malik Riaz Supreme Court, the land of Bahria Town will be Rs.  Not sure whether Sindh's people will benefit from these four billion (460 billion) rupees.

March 20, 1943 The day of the martyrdom of the king of Surah Peer Sebghatullah Shah Sani, "Surah Badshah

 March 20, 1943

 The day of the martyrdom of the king of Surah

 Zulfiqar Qadri

 Today is the day of martyrdom of Peer Sebghatullah Shah Sani, "Surah Badshah", March 20 - Charles Napier had not yet conquered Sindh, finding war with Ranjit Singh along with Haran Syed Ahmed Shaheed and again when February.  And in March, 1843, the British led by Charles Napier martyred General Hosseh Mohammad Qambrani in the battle of Miao and Daro, and the Sindh governor's monarch was defeated by his treachery, and Sindh was conquered by Victoria Cross Jhrab.  The followers of Haram party led by Khalifa Ghulam Nabi Brown among the devotees of Allah Shah Rashidi first organized the Pir Hizbullah Shah Rashid's Pir Dara Khan raiding the caravans still intensified but the poor in a rally  Khan was arrested and punished by the British in 1888. He called the guerrilla movement and the resistance war the British bandit movement.  And the resistance of the poor Darya Khan Brown continued until the 1880s, especially the poor Sikhs, especially the British space.  The F-12 undermined the English government's writ in a 12-member parallel government in its area of ​​influence, which led to Bachu Khaskheli being called "Bachu Monastery" while his nephew Peru Sasan alias Peru Minister Validinho Faqir called love monks and Jesus monks.  And others included - Prem Thackeray's sister-in-law was home to the Thai Thai Peruvian minister who also co-operated with the activists in connection with the protests.  Gold Thai sentenced to life imprisonment  When Sibghatullah Shahani took care of the prostration, he intensified his great-grandson's struggle for his activities in August 1930. He was sentenced to various charges "Ratna Giri" - his devoted resistance to Pir's imprisonment.  Intensify the movement - The Surah Badshah returned to complete the sentence in October 1936 - the anti-resistance movement  Various stages continued in different phases during which period the British government was called by the bandits. Faram Faqir, son of the British government and Bachu king;  Ali Shir Chang in Ghazi Rustam in Makkah, the goddess of Faqir and other fish and other fish are being made in May.  ۾ Done ٖ These days, under the leadership of Gul Faqir, the British resisted their actions, and the Gul Faqir formed a parallel government called the "Glow Government" over its control area and the anti-government actions led by Judge General.  The English resistance to the offensive was carried out and the British marched in some districts in the first martial law in the history of the subcontinent in 1942 and in 1942 appointed General Officer Commanding Major General R Richardson as martial law administrator.  Thousands of people arrested and detained in 'Lohan' - several flood resistance cars  The suspects of the gangs were arrested and how they were arrested and plotted to arrest them. Mirpur Khas - Sanghar - Nawab Shah Khairpur districts were very affected by the incident.  ٖ Sanghar ٖ Nawabshah ٖ Peer village areas were greatly affected ٖ Surah Badshah Peer Sebghatullah Shah was arrested in October 1941 and finally, this great comedy of Sindh was imposed on 20 March 1943 in Central Jail Hyderabad.  The body was not given to the heirs.

18 مارچ 1978ع جڏھن لاهور ها۽ ڪورٽ ذوالفقار علي ڀٽو کي ڦاهي جي سزا ٻڌائي

 تاريخ جي دري مان

18 مارچ 1978ع

جڏھن لاهور ها۽ ڪورٽ ذوالفقار علي ڀٽو کي ڦاهي جي سزا ٻڌائي

ذوالفقار قادري

هي قصو 10 نومبر 1974ع جي رات جو ملتان کان شروع ٿئي ٿو جڏهن وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو عوامي مصروفيتن کان واندو ٿي ملتان ۾ گورنر پنجاب نواب صادق حسين قريشي جي محل نما بنگلي تي ڪيوبا جي سگار جا ڪش هڻي رهيو هو ته، انهيءَ لمحي سندس ملٽري سيڪريٽري ليفٽننٽ جنرل امتياز کيس ڪن ۾ ڪا ڳالهه ٻڌائي. ذوالفقار علي ڀٽي اها ڳالهه ٻڌڻ شرط سگار ايش ٽري ۾ وسائيندي چيو!  Oh! No very sad ٻئي طرف لاهور ۾ ساڳئي وقت پاڪستان پيپلز پارٽي جي ٽڪيٽ تان قصور واري حلقي مان چونڊيل قومي اسيمبلي جو ميمبر احمد رضا قصوري پنهنجي پيءُ نواب محمد احمد خان قصوري، جنهن لاءِ اهو مشهور هو ته انگريز راڄ دوران جڏهن آزادي جي تحريڪ پئي هلي ۽ ڀڳت سنگهه ۽ سندس ساٿي سامراج خلاف هٿياربند انقلابي ويڙهه وڙهي رهيا هئا ته ڀڳت سنگهه جي ڦاهي واري بليڪ وارنٽ تي جنهن مئجسٽريٽ صحيح ڪئي اهو نواب محمد احمد خان قصوري هو. احمد رضا قصوري پنهنجي پيءُ نواب محمد احمد خان قصوري سان رات جو هڪ شادي پارٽي مان واپس اچي رهيو هو ته شادمان ڪالوني جي شاهه جمال چوڪ تي نامعلوم هٿياربندن سندس گاڏي تي انڌا ڌنڌ فائرنگ ڪئي، جنهن ۾ قومي اسيمبلي جي ميمبر احمد رضا قصوري جو پيءُ نواب محمد احمد خان قصوري شديد زخمي ٿيو. کيس يونائيٽيڊ ڪرسچن اسپتال لاهور آندو ويو، پر هو زخمن جا سور سهي نه سگهيو ۽ اسپتال ۾ ئي دم ڏنائين. احمد رضا قصوري پنهنجي پيءُ جي قتل جي ايف آءِ آر اڇره ٿاڻي تي جڏهن وقت جي وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽي خلاف داخل ڪرائڻ پهتو ته ايس ايڇ او ته ڇا، پر ايس پي لاهور به ڊڄي ويو. پنجاب جي تڏهوڪي آءِ جي فوري طور تي پنجاب جي چيف منسٽر ميان محمد حنيف رامي کي آگاه ڪيو جنهن وري وزير اعظم جي ملٽري سيڪريٽري ليفٽننٽ جنرل امتياز کي آگاهه ڪيو، جنهن ملتان ۾ ئي وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽي کي سموري صورتحال کان آگاهه ڪيو ۽ ڀٽي صاحب فوري طور آءِ جي پنجاب کي حڪم صادر ڪيو ته فريادي جي ايف آءِ آر سندس مرضي مطابق ڪاٽي وڃي. ذوالفقار علي ڀٽي صاحب کي ڪهڙي خبر هئي ته اها ايف آءِ آر جيڪا هو پنهنجي خلاف ڪٽرائي رهيو آهي، اها ئي ايف آءِ آر اڳتي هلي سندس ڦاهي جو سبب بڻجندي. نواب محمد احمد خان قصوري جي خون بابت لاهور هاءِ ڪورٽ جي جسٽس شفيع الرحمٰن جي سربراهي ۾ ٽريبونل پڻ قائم ڪيو ويو، پر ڪيس کي ”بلائنڊ مرڊر“ قرار ڏئي جسٽس شفيع الرحمٰن اهو ڪيس دفتر داخل ڪري ڇڏيو.

5 جولاءِ 1977ع تي جڏهن جنرل ضياءَ ملڪ تي مارشل لا مڙهي فوجي راڄ قائم ڪيو ته اهو بند ٿيل ڪيس ورائي کوليو ويو. انهيءَ ڪيس ۾ مشهور زمانه فيڊرل سيڪيورٽي فورس جي ڊائريڪٽر جنرل مسعود محمود، ڊائريڪٽر آپريشنز ميان عباس، انسپيڪٽر غلام حسين، انسپيڪٽر ارشد اقبال، اي ايس آءِ راڻا افتخار ۽ صوفي غلام مصطفيٰ کي نواب محمد احمد خان قصوري ڪيس ۾ باضابطه گرفتار ڪيو ويو، جڏهن ته ذوالفقار علي ڀٽو شهيد کي 3 سيپٽمبر 1977ع تي 70 ڪلفٽن مان گرفتار ڪيو ويو، پر 13 سيپٽمبر 1977ع تي لاهور هاءِ ڪورٽ جي جسٽس ڪي ايم صمداني ڀٽي صاحب کي ضامن تي آزاد ڪري ڇڏيو. 17 سيپٽمبر 1977ع تي ڀٽي صاحب کي عيد جي رات المرتضيٰ هائوس مان گرفتار ڪري پهرين سکر سينٽرل جيل ۽ بعد ۾ ڪراچي سينٽرل جيل مان ڪوٽ لکپت جيل لاهور منتقل ڪيو ويو. آئين ۽ قانون جي لتاڙ ڪندي ضياءَ سرڪار ڀٽي صاحب جو ڪيس ڊسٽرڪٽ سيشن جج وٽ هلائڻ بجاءِ سڌو سنئون لاهور هاءِ ڪورٽ جي چيف جسٽس مولوي مشتاق ڏانهن موڪليو، جنهن ڀٽي صاحب جي ضمانت رد ڪندي چيف جسٽس مولوي مشتاق جي سربراهي ۾ پنج رڪني بينچ قائم ڪئي، جنهن ۾ جسٽس آفتاب حسين، جسٽس ذڪي الدين، جسٽس گل باز خان ۽ جسٽس ايم ايڇ قريشي شامل هئا. ڀٽي صاحب ان سموري ڪيس کي پنهنجي خلاف سازش ۽ ڊرامو قرار ڏنو. پر مبينا طور تي مولوي مشتاق جنرل ضياءَ جي چوڻ تي اهو طئي ڪري چڪو هو ته ڀٽي صاحب کي هن ڪيس ۾ موت جي سزا ٻڌائڻي آهي، ۽ ٿيو به اهو. آخرڪار 18 مارچ 1978ع تي لاهور هاءِ ڪورٽ جي چيف جسٽس مولوي مشتاق جي سربراهي ۾ پنج رڪني بينچ ڀٽي صاحب سميت ميان عباس، ارشد اقبال، صوفي غلام مصطفيٰ ۽ راڻا افتخار کي نواب محمد احمد خان قصوري ڪيس ۾ موت جي سزا ٻڌائي جڏهن ته واعده معاف گواهه بڻيل ايف ايس ايف جي ڊائريڪٽر جنرل مسعود محمود ۽ انسپيڪٽر غلام حسين کي ڪيس مان بري ڪري ڇڏيو.

From the window of history March 18, 1978 When Lahore and the court sentenced Zulfiqar Ali Bhutto to death

 From the window of history

 March 18, 1978

 When Lahore and the court sentenced Zulfiqar Ali Bhutto to death

 Zulfiqar Qadri

 This story begins in Multan on the night of November 10, 1974, when Prime Minister Zulfiqar Ali Bhutto was exposed to public engagements at a palace-shaped bungalow of Governor Nawab Sadiq Hussain Qureshi in Multan, at that very moment.  Military Secretary Lieutenant General Imtiaz said something to him.  Zulfiqar Ali Bhutto said that it was a condition of cigar pouring into ash tree!  Oh!  No very sad on the other hand Ahmed Raza Kasuri, a member of the National Assembly elected from the constituency of Pakistan Peoples Party at the same time in Lahore, was known by his father Nawab Mohammad Ahmad Khan Kasuri, who was known for his freedom movement during the British rule.  And the armed revolutionaries were fighting against Bhatt Singh and his associates, that Nawab Mohammad Ahmad Khan Kasuri, the magistrate who had signed the block warrants by Bhatt Singh.  Ahmed Raza Kasuri was returning from a marriage party with his father Nawab Mohammad Ahmed Khan Kasuri overnight when unknown gunmen opened fire on his vehicle at Shah Jamal Chowk of Shadman Colony, in which National Assembly member Ahmed Raza Kasuri's father.  Nawab Mohammad Ahmad Khan Kasuri was seriously injured.  He was taken to United Christian Hospital Lahore, but he could not recover the wounds and died at the hospital.  Ahmed Raza Kasuri on the FIR of his father's assassination on Firah Era Thani when the prime minister came in front of Zulfiqar Ali Bhutto to explain to the SHO, but the SP went to Lahore.  Immediately after the arrival of the Punjab, the Chief Minister of Punjab, Mian Muhammad Hanif Rami was alerted, who then briefed the Prime Minister's Military Secretary, Lt. Gen. Imtiaz, who in Multan made the Prime Minister aware of the situation.  Immediately, I ordered the IG Punjab to cut FRI's FIR at his will.  What did Zulfiqar Ali Bhatti know that it was the FIR that he was defending against, that the FIR would be the cause of his impeachment.  A tribunal headed by Justice Shafiur Rahman of the Lahore High Court was also constituted for the murder of Nawab Muhammad Ahmed Khan Kasuri, but Justice Shafiur Rahman entered the case office, declaring the case a "blind murderer".

 On July 5, 1977, when General Zia established a military martial law over the country, it closed the closed case.  Famous Federal Security Force Director General Masood Mahmood, Director Operations Mian Abbas, Inspector Ghulam Hussein, Inspector Arshad Iqbal, ASI Rana Iftikhar and Sufi Ghulam Mustafa were formally arrested in this case.  On September 3, 1977, Zulfiqar Ali Bhutto Shaheed was arrested from 70 Clifton, but on September 13, 1977, Justice KM Samadani of Lahore High Court released Bhatti Sahib on bail.  On September 17, 1977, Bhatti Sahib was arrested from Al Murtaza House on Eid night and first shifted to Sukkur Central Jail and later from Karachi Central Jail to Kot Lakpat Jail, Lahore.  Zia's government, pursuing the constitution and the law, sent the case of Bhatt Sahib directly to the District Sessions Judge, not directly to the Lahore High Court Chief Justice Maulvi Mushtaq, who rejected Bhatt's bail and set up a five-member bench headed by Chief Justice Moulavi Mushtaq.  , Which included Justice Aftab Hussein, Justice Zakiuddin, Justice Gul Baz Khan and Justice MH Qureshi.  Bhatti declared the entire case a conspiracy and conspiracy against him.  But allegedly by Maulvi Mushtaq General Zia, it was determined that Bhatt Sahib was to be sentenced to death in this case, and so on.  Finally, on March 18, 1978, a five-member bench headed by Chief Justice of the Lahore High Court Moulav Mushtaq, along with Bhatt Sahib, Mian Abbas, Arshad Iqbal, Sufi Ghulam Mustafa and Rana Iftikhar were sentenced to death in the Nawab Muhammad Ahmed Khan Kasuri case.  The witnesses were acquitted by FSF Director General Masood Mahmood and Inspector Ghulam Hussein from the case.

17 مارچ 1920ع بنگلا ديش جي باني شيخ مجيب الرحمان جو جنم ڏينهن

 17 مارچ 1920ع 

بنگلا ديش جي باني شيخ مجيب الرحمان جو جنم ڏينهن

ذوالفقار قادري

بنگلاديش جي باني ۽ بنگالي قومپرست اڳواڻ شيخ مجيب الرحمان، 17 مارچ 1920ع تي بنگلاديش جي ضلعي فريدپور ۾ ٽونگي پاڙي جي هڪ وچولي طبقي جي گھراڻي ۾ جنم ورتو. ابتدائي تعليم پنهنجي اباڻي شهر ۾ پرايائين، انٽر اسلاميه ڪاليج ڪلڪتي مان ڪرڻ بعد يونيورسٽي آف ڍاڪا مان قانون ۽ پوليٽيڪل سائنس جون ڊگريون حاصل ڪيائين. هن شاگرديءَ واري دور ۾ پاڪستان جي آزاديءَ واري تحريڪ ۾ حصو ورتو , شيخ مجيب الرحمان 1940ع ۾ شاگرد سياست ” آل انڊيا مسلم اسٽوڊنٽس فيڊريشن ” ۽  ” آل انڊيا بنگال مسلم اسٽوڊنٽس ليگ ” جي ڪائونسلر بڻجڻ کان شروع ڪئي. هو 1946ع ۾ اسلاميه ڪاليج اسٽوڊنٽس يونين ڪلڪتي جو بنا مقابلي سيڪريٽري چونڊيو ويو. مارچ 1948ع ۾ جڏهن قائد اعظم محمد علي جناح مشرقي پاڪستان جي دوري وقت ڍاڪا يونيورسٽي ۾ نئين آزاد ٿيل ملڪ پاڪستان جي قومي ٻولي اردو جو اعلان ڪيو مشرقي پاڪستان ۾ هنگاما ٿيا ڍاڪا يونيورسٽي جا ڪئين شاگرد فائرنگ ڪري ماريا ويا ته شيخ مجيب کي ٻوليءَ وارن هنگامن ۾ گرفتار ڪيو ويو ان بعد 1949ع ۾ ڍاڪا يونيورسٽيءَ جي ننڍن ملازمن جي حقن لاءِ هڙتال ڪرائڻ تي کيس ‘قانون’ جي ڪلاسن مان ريسٽيڪيٽ ڪيو ويو. هو جيل ۾ ‘عوامي ليگ’ جو جوائنٽ سيڪريٽري چونڊيو ويو ۽ 1952ع تائين جيل ۾ رهيو. کيس جيل مان نڪرڻ کانپوءِ 1953ع ۾ عوامي ليگ جو جنرل سيڪريٽري مقرر ڪيو ويو. شيخ مجيب 1954ع ۾ متحده محاذ جي ٽڪيٽ تي پاڪستان جي دستور ساز اسيمبليءَ جو ميمبر بڻيو. ساڳئي ئي سال صوبائي ڪابينا ۾ محنت ۽ واپار جو کيس قلمدان سونپيو ويو. 1958ع ۾ مارشل لا ۾ کيس سيفٽي ايڪٽ هيٺ گرفتار ڪيو ويو ۽ پوءِ ڊسمبر 1959ع ۾ آزاد ڪيو ويو. 1962ع ۾ حسين شهيد سهرورديءَ جي گرفتاريءَ خلاف جدوجهد هلائڻ تي گرفتار ڪيو ويو ۽ ڇهن مهينن بعد آزاد ڪيو ويو. 1963ع ۾ جڏهن حسين شهيد سهروردي نيشنل ڊيموڪريٽڪ فرنٽ کي آرگنائيز ڪيو ته هو ان ۾ شامل ٿيو. هن عوامي ليگ کي 1963ع ۾ منظم ڪرڻ شروع ڪيو ۽ 6 فبروري 1966ع ۾ لاهور ۾ سڏايل ‘نيشنل ڪانفرنس’ ۾ ڇهن نڪتن جو اعلان ڪيو. انهن ڇهن نڪتن جو متن هيٺ ڏجي ٿو: 

نڪتو 1: آئين کي قرارداد لاهور تي مبني هڪ وفاق پاڪستان ۽ هڪ اهڙي پارلياماني نظام جو ضامن هئڻ گهرجي، جنهن ۾ بالغ ووٽ ڏيڻ جي بنياد تي سڌو سنئون چونڊيل مقننه کي بالادستي حاصل هجي. 

نڪتو 2: وفاقي حڪومت وٽ صرف ٻه کاتا يعني بچاءَ ۽ پرڏيهي معاملا هوندا، جڏهن ته باقي سڀ کاتا صوبن جي انتظام هيٺ هوندا. 

نڪتو 3 (الف): ٻنهي صوبن لاءِ جدا، پر آسانيءَ سان مٽاسٽا جوڳيون ڪرنسيون جاري ڪيون وڃن. 

(ب) سڄي ملڪ لاءِ ڪرنسي مقرر ڪري سگهجي ٿي، ان صورت ۾ ملڪ جي اڀرندي حصي مان ‘الهندي حصي ۾ دولت جي منتقليءَ کي روڪڻ لاءِ آئين ۾ وضاحتون ڪيون وڃن. اوڀر پاڪستان جا الڳ مالياتي ذخيرا رکيا وڃن ۽ ان لاءِ الڳ اقتصادي ۽ مالياتي پاليسي طئي ڪئي وڃي. 

نڪتو 4: ٽيڪسن جي لاڳو ۽ حاصل ڪرڻ جو اختيار صوبن کي هوندو، ۽ وفاقي حڪومت وٽ اهڙو ڪوبه اختيار نه هوندو. فيڊريشن کي پنهنجي گهربل خرچن لاءِ رياستي ٽيڪسن مان حصو ڏنو ويندو. وفاقي فنڊ سڀني رياستي ٽيڪسن تي لڳايل هڪ مقرر شرح تي ٻڌل هوندو. 

نڪتو 5: 

1. ٻنهي صوبن ۾ مٽاسٽا جي ڪرنسي واري آمدنيءَ جا ٻه الڳ الڳ حساب رکيا ويندا. 

2. اوڀر پاڪستان جي آمدني، اوڀر پاڪستان جي حڪومت ۽ اولهه پاڪستان جي آمدني، اولهه پاڪستان جي حڪومت جي انتظام هيٺ هوندي. 

3. وفاقي حڪومت جي زرمبادله واريون ضرورتون ٻئي حصا، برابريءَ واري بنياد تي ڪنهن طئي ٿيل ورڇ هيٺ پوريون ڪندا. 

4. ٻنهي حصن جي وچ ۾ ملڪي مصنوعات جي چرپر ڊيوٽيءَ کان سواءِ هوندي. 

5. آئين هيٺ صوبائي حڪومتون، ٻاهريان معاهدا ڪرڻ جون مجاز هونديون. 

نڪتو 6: اوڀر پاڪستان لاءِ مليشيا جا نيم فوجي فورس جو قيام. 

ڇهه نڪاتي پروگرام بعد عوامي ليگ ٻن ڀاڱن ۾ ورهائجي وئي. ڇهن نڪاتن پيش ڪرڻ بعد جنرل ايوب خان جي سرڪار 1968ع ۾ شيخ مجيب الرحمان سميت عوامي ليگ جي 34 اڳواڻن کي اگرتلا سازش ڪيس ۾ گرفتار ڪري مٿن غداري جو ڪيس هلايو ايوب خان خلاف شيخ مجيب جيڪا تحريڪ هلائي، سا زور وٺندي وئي. ڊسمبر 1968ع کان وٺي فبروري 1969ع تائين سڄي ملڪ ۾ مظاهرا ٿيا. اوڀر پاڪستان ۾ مولانا عبدالحميد ڀاشاني گهيراءُ ڪرڻ ۽ ساڙڻ جي تحريڪ تيز ڪري ڇڏي. جنهن دوران سوين ماڻهو مئا، سرڪاري عمارتون، گاڏيون ۽ بئنڪون ساڙيون ويون. 21 فبروري 1969ع تي فيلڊ مارشل ايوب خان اعلان ڪيو ته هو ايندڙ چونڊن ۾ اليڪشني اميدوار نه هوندو. 22 فيبروري 1969ع تي شيخ مجيب الرحمان کي آزاد ڪيو، ۽ 10 مارچ تي گول ميز ڪانفرنس راولپنڊيءَ ۾ ٿي. شيخ مجيب جي ان ۾ تقرير ڇهن نڪتن جو مناسب لفظن ۾ ورجاءُ هو. اها ڪانفرنس چار ڏينهن هلي. ايوب خان ڪانفرنس ختم ڪندي ون يونٽ نه ٽوڙڻ ۽ هڪ ماڻهوءَ وٽ هڪ ووٽ جو نظام نه قبولڻ جو اعلان ڪيو. ان ريت انهيءَ ڪانفرنس ڪو نتيجو نه ڏنو.

25 مارچ 1969ع تي ايوب خان، يحيٰ خان کي اقتدار سنڀالڻ جو آرڊر ڏنو. يحيٰ خان آئين ٽوڙي مارشل لا لڳائي چيف مارشل لا ائڊمنسٽريٽر ٿي ويو، ۽ اولهه پاڪستان جو گورنر يوسف هارون کي مقرر ڪيو. جن جا نه رڳو ڍاڪا ۾ ڪارخانا هئا، پر هارون خاندان جا شيخ مجيب الرحمان سان تعلقات تمام گهرا ۽ دوستيءَ وارا هئا. 

27 فبروري 1969ع تي شيخ مجيب الرحمان هڪ آئيني مسودي جو خاڪو جاري ڪيو، جنهن موجب: ملڪ جو نالو وفاقي جمهوريه پاڪستان رکيو ويندو. اوڀر پاڪستان جو نالو بنگلاديش ۽ صوبي سرحد جو نالو پختونستان هوندو. گاديءَ جا هنڌ ٻه هوندا: هڪ ڍاڪا ۽ ٻيو اسلام آباد. جنگ ۽ هنگامي حالتن جو اعلان قومي اسيمبلي ڪندي. ٽنهي فوجن جا مرڪزي دفتر ڍاڪا ۾ هوندا. خارجي معاملا، دفاع ۽ ڪرنسي وفاق وٽ هوندا. باقي سمورا کاتا صوبن وٽ هوندا. اوڀر ۽ اولهه پاڪستان جون بئنڪون ڌار ڌار هونديون. مرڪز صوبن کان هن ريت ٽيڪس وصول ڪندو: بنگلاديش 27 سيڪڙو، پنجاب 37 سيڪڙو، سنڌ 21 سيڪڙو، بلوچستان 8 سيڪڙو ۽ پختونستان 7 سيڪڙو. 

1970ع واري اليڪشن ۾ شيخ مجيب الرحمان ڇهن نڪتن واري اليڪشني منشور جي آڌار تي اڪثريت سان ڪامياب ٿيو. سندس عوامي ليگ 160 ۽ پاڪستان پيپلز پارٽيءَ 81 سيٽون کنيون. دادو جي تڪ تان سائين جي ايم سيد ملڪ سڪندر کان هارايو جنهن جو شيخ مجيب کي ڏک ٿيو شيخ مجيب پنهنجي ڍاڪا وارين کٽيل ٻن سيٽن مان هڪ سيٽ خالي ڪري اتان سائين جي ايم سيد کي بيهڻ جي آڇ ڪئي جيڪا سائين جي ايم سيد قبول نه ڪئي اليڪشن بعد نئين حڪومت سازي تي ذوالفقار علي ڀٽو ڍاڪا ۾ شيخ مجيب وٽ ڳالهيون ڪرڻ ويو، جيڪي ڳالهيون ناڪام ٿيون.3 مارچ 1971ع وارو اسيمبليءَ جو پهريون اجلاس ٿيڻ کان اڳ ئي ملتوي ڪيو ويو اصل ۾ پاڪستان جا جرنيل , پنجابي ايسٽيبلشمنٽ ۽ سندن ساٿاري جاگيردار , نواب ۽ سرمائيدار شيخ مجيب کي اقتدار ڏيڻ نه پيا چاهن ذوالفقار علي ڀٽو ڪوشش ڪئي ته معاملا طئي ٿي وڃن پر ڀٽو صاحب جون ڪوششون ناڪام ٿيون اصل ۾ ان وقت ذوالفقار علي ڀٽو پاڪستاني ايسٽيبشمنٽ آڏو مظبوط موقف رکي اقتدار شيخ مجيب جي حوالي ڪرڻ تي زور ڀري ها تہ بهتر هو ٖ عوامي ليگ جي اڪثريت کي تسليم نہ ڪرڻ تي مشرقي پاڪستان ۾ احتجاج شروع ٿي ويو ٖ پاڪستاني جنريلن مسئلي جي سياسي حل بجا۽ مارچ 1971ع تي مشرقي پاڪستان ۾ فوجي آپريشن شروع ڪيو ٖ جنهن جي نتيجي ۾ لکين ماڻھو قتل ٿيا گڏوگڏ عورتن سان جنسي ڏاڍاين جا ڪئين واقعا ٿيا ٖ ردعمل ۾ بنگالي ويڙھاڪن پاڪستاني فوج ۽ سندس حامين تي جوابي مسلحہ حملا شروع ڪيا ان بعد شيخ مجيب کي ڍاڪا مان گرفتار ڪري ميانوالي آندو ويو جنرل ٽڪا خان جي قيادت ۾ جيڪو ملٽري آپريشن ڪيو ويو ان جي نتيجي ۾ قتل عام ٿيو ان بعد جنرل ٽڪا خان کي هٽائي ليفٽننٽ جنرل امير عبدالله خان نيازي کي مشرقي پاڪستان جو ڪمانڊر مقرر ڪيو ويو حالتون تمام خراب ٿي چڪيون هيون رد عمل طور بنگالي عوام عليحدگي جي تحريڪ هلائي ان شورش دوران ئي هندستان مشرقي پاڪستان تي حملو ڪري ڏنو بنگالين جي بغاوت ۽ هندستان جي حملي جي نتيجي ۾ آخر 16 ڊسمبر 1971ع تي پاڪستاني فوج جي ايسٽرن ڪمانڊ جي ڪمانڊر ليفٽننٽ جنرل امير عبدالله نيازي هزارين فوجين سميت هندستاني فوج جي ڪمانڊر ليفٽننٽ جنرل جگجيت سنگهه اروڙا آڏو هٿيار ڦٽا ڪيا ۽ ٻئي طرف بنگالي مڪتي باهني عليحدگي پسند ويڙھاڪن پاڪستان کان الڳ ٿي بنگلاديش جو اعلان ڪيو  20 ڊسمبر 1971ع ۾ جنرل يحيئ خان کي معزول ڪري اقتدار ذوالفقار علي ڀُٽي حوالي ڪيو ويو ذوالفقار علي ڀٽو سڀ کان پهرين شيخ مجيب سان ملاقات ڪري کيس آزاد ڪيو هاڻي بنگلاديش پاڪستان کان ٽٽي دنيا ۾ هڪ ملڪ جي صورت ۾ نمودار ٿي چڪو هو ڪجهه فوجي جنريلن شيخ مجيب کي مارڻ پئي چاهيو پر ذوالفقار علي ڀٽي شيخ مجيب کي سلامتي سان ملڪ مان روانو ڪري ڇڏيو جيئن ئي شيخ مجيب بنگلاديش پهتو ته ڪجهه ڏينهن بعد 10 جنوري 1972ع تي شيخ مجيب الرحمان بنگلاديش جو پهريون وزيراعظم بڻيو، شيخ مجيب کي ‘Bangla Bandhu’ يعني ‘بنگالين جو ابو يا دوست’ سڏيو ويو. شيخ مجيب الرحمان بنگلاديش جي بدتر صورتحال کي سڌارڻ لاءِ دنيا کي مدد جي اپيل ڪئي. بک، بدحالي، ٻوڏ ۽ ڏڪار واري حالت سبب بنگلاديش ۾ غربت ۽ موت جو راڄ وڌي ويو. شيخ مجيب الرحمان 16 ڊسمبر 1972ع تي پارلياماني طرز حڪومت کي لاڳو ڪيو. 7 مارچ 1973ع تي عام چونڊون ڪرائڻ جو اعلان ڪيائين، جيڪي بنگلاديش جي تاريخ جون پهريون عام چونڊون هيون. انهن چونڊن جي نتيجي ۾ شيخ مجيب الرحمان جي عوامي ليگ 300 مان 294 سيٽون کنيون ۽ بعد ۾ هو چونڊيل وزيراعظم بڻجي ويو. 22 فيبروري 1974ع تي لاهور ۾ ٿيندڙ اسلامي سربراهي ڪانفرنس ۾ شيخ مجيب کي خاص جهاز موڪلي شرڪت ڪرائي وئي. 24 فيبروري 1975ع تي شيخ مجيب هڪ نئين جماعت ‘بنگلاديش پورهيت عوامي ليگ’ ٺاهي. 14 ۽ 15 آگسٽ 1975ع جي وچ واري رات جو بنگلا ديش جي فوج ملڪ جي باني شيخ مجيب جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪري کيس خاندان سميت قتل ڪري ڇڏيو ۽ ڌان منڊي، ڍاڪا ۾ واقع سندس گھر کي به باهه ڏئي پڻ ساڙي ڇڏيو شيخ مجيب جي قتل جي ڪيترن سالن بعد سندس بچي ويل ڌيء شيخ حسينه واجد اليڪشن ۾ حصو ورتو ۽ کٽي وئي ۽ ملڪ جي وزيراعظم بڻي جيڪا هن وقت به وزيراعظم جي عهدي تي فائز آهي اهو به هڪ عجيب اتفاق آھي ته شيخ مجيب ۽ ذوالفقار علي ڀٽو ٻئي پنهنجي پنهنجي ملڪ جي فوجي جرنيلن هٿان ماريا ويا آخر ۾ مان اهو چوندس ته ذوالفقار علي ڀٽو کان تاريخي غلطيون ٿيون ڀٽو صاحب شيخ مجيب سان گڏ بيهي رهي ها ته اقتدار شيخ مجيب حوالي ٿئي ها وزيراعظم شيخ مجيب ۽ قائد حزب اختلاف ذوالفقار علي ڀٽو بڻجي ها باقي سنڌ ۽ پنجاب ۾ پ پ اڪثريتي جماعت هئي اتي صوبائي حڪومتون پ پ جون جڙن ها سرحد ۾ نعپ ۽ جميعت علماء اسلام کٽيو هو سو سرحد ۾ مولانا مفتي محمود ۽ ولي خان جي نعپ گڏيل سرڪار ۽ بلوچستان ۾ نعپ جي بلوچ قوم پرستن سردار عطاء الله مينگل , نواب خير بخش مري , مير غوث بخش بزنجو جي حڪومت جڙي ها ته پاڪستان جو سياسي نظام ۽ نقشو ئي تبديل ٿيل هجي ها ۽ ڀٽو صاحب پاڻ به ڦاهي نه چڙھي ها